LTS: VPS/GÐ** xin ðßþc gi¾i thi®u ðªn quý ðµc giä bài viªt cüa Tiªn Sî Bình Anson. Ông hi®n cß ngø tÕi Perth, mi«n Tây nß¾c Úc ÐÕi Lþi. TS Bình Anson hi®n ðang phøc vø trong ngành Thüy Lþi. Ông ðã quan tâm và có nhi«u ðóng góp trong nhæng sinh hoÕt chuyên môn tÕi häi ngoÕi.

V¤n ð« ô nhi­m nß¾c ng¥m tÕi các siêu ðô th¸ (dân s¯ trên 1 tri®u) trong các nß¾c ðang m· mang là mµt m¯i lo ngÕi t× lâu cüa các nhà bäo v® sÑc khöe và môi sinh. Hi®n nay, v¤n ð« n¥y ðang bành trß¾ng ðªn các ðô th¸ cÞ trung (dân s¯ dß¾i 1 tri®u), và các ðô th¸ n¥y ðang có chi«u hß¾ng ði vào tình trÕng ô nhi­m nhß các siêu ðô th¸ khác. Các thành ph¯ ðó ðang thu hút dân chúng ðªn sinh s¯ng, t× các vùng thôn quê, và các ði¬m tø th߶ng là vùng ven ðô, ngoÕi thành v¾i nhæng ði«u ki®n c¤p nß¾c và v® sinh r¤t nghèo nàn, thiªu th¯n.

V¤n ð« c½ bän là v¾i dân s¯ gia tång quá nhanh, vßþt quá khä nång cung c¤p nß¾c và khä nång cung c¤p phß½ng ti®n v® sinh, các ðô th¸ n¥y v¯n phø thuµc vào ngu°n cung c¤p nß¾c ng¥m, ðang phäi ð¯i phó v¾i sñ gia tång các h¥m c¥u xí tiêu th¤m tÕi ch², và t× ðó, sñ gia tång các ngu°n ô nhi­m có phß½ng hÕi ðªn ph¦m ch¤t nß¾c ng¥m. Vì các phát tri¬n ðô th¸ th߶ng không ðßþc qui hoÕch rõ ràng, hi®n trÕng hüy hoÕi nß¾c ng¥m trong lòng ð¤t th߶ng không ðßþc ðánh giá ð¥y ðü.

Vì v§y, c½ quan Quän tr¸ Vi®n trþ Häi ngoÕi (Overseas Development Administration - ODA) cüa Anh qu¯c ðã tài trþ mµt dñ án 3 nåm, khäo cÑu các tác ðµng cüa ðô th¸ hóa lên các mÕch nß¾c ng¥m [*]. Ba ðô th¸ ðang phát tri¬n ðßþc ch÷n lña ð¬ thñc hi®n dñ án. Ðó là Merida · Mexico (dân s¯ 525,000), Santa Cruz · Bolivia (650,000), và Hat Yai · Thái Lan (140,000).

Merida là mµt thành ph¯ thiªt l§p trên t¥ng ðá vôi karst, trong khi Santa Cruz và Hat Yai n¢m trên ð¤t phù sa cüa sông rÕch. M÷i sinh hoÕt trong ba thành ph¯ n¥y ð«u tùy thuµc vào ngu°n nß¾c ng¥m. 100% ngu°n nß¾c cung c¤p cho thành ph¯ Merida và Santa Cruz là t× nß¾c ng¥m, trong khi Hat Yai dùng 40% nß¾c m£t và 60% nß¾c ng¥m.

C¤u trúc ð¸a ch¤t t×ng vùng th߶ng có änh hß·ng l¾n trong vi®c bäo v® các t¥ng nß¾c, giäm thi¬u hay ngån ch§n mÑc ðµ ô nhi­m mÕch nß¾c. Lßu lßþng chäy nhanh cüa mµt t¥ng nß¾c có th¬ giúp pha loãng n°ng ðµ ô nhi­m. C¤u trúc ð¸a ch¤t có th¬ h¤p phø các ch¤t ðµc hÕi. TÕi Santa Cruz và Hat Yai, ð¤t phù sa giúp ngån ch§n sñ di chuy¬n các vi trùng trong mÕch nß¾c cÕn, do c½ chª gÕn l÷c cüa các hÕt cát m¸n. Trong khi ðó, các khe nÑt cüa c¤u trúc ðá vôi · Merida ðã giúp cho vi sinh v§t di chuy¬n và bành trß¾ng nhanh h½n. Kªt quä là có n½i mÑc ðµ vi trùng ðã lên ðªn 1,000 E. Coli trong 100 mL nß¾c ng¥m · Merida.

Tình trÕng · thành ph¯ Hat Yai cûng gi¯ng nhß tình trÕng cüa các thành ph¯ Vi®t Nam · ven sông và ven bi¬n. — nhæng n½i n¥y, vi®c tiêu th¤m nß¾c thäi trong ð¤t r¤t khó khån vì có m£t nß¾c ng¥m cao, các ðµc t¯ trong nß¾c thäi di chuy¬n thÆng ðªn mÕch nß¾c ng¥m mà không phäi qua các tiªn trình gÕn l÷c và hüy hoÕi tñ nhiên trong ð¤t. Thêm vào ðó, các thành ph¯ n¥y th߶ng ð± nß¾c thäi thÆng ra các kênh rÕch, sông, h°, và b¶ bi¬n.

Ðô th¸ hóa v¾i các gia tång di®n tích m£t ð߶ng và m£t lµ ðã không làm giäm lßþng th¦m th¤u xu¯ng ð¤t. Trái lÕi, rò rï t× các h® th¯ng ¯ng dçn nß¾c, tiêu th¤m t× các h¥m c¥u xí, và vi®c tß¾i cây cö tÕi các v߶n hoa, sân ch½i công cµng ðã làm gia tång ðáng k¬ lßþng nß¾c b± sung vào mÕch nß¾c ng¥m, và t× ðó mang theo các ch¤t b¦n vào lòng nß¾c. N°ng ðµ nitrát, clorua, và sulphát ðã gia tång, b¡t ngu°n t× nß¾c thäi trong nhà, và t× các hoÕt ðµng công nghi®p.

Lßþng ch¤t hæu c½ gia tång trong nß¾c ng¥m làm giäm n°ng ðµ oxygen hòa tan. Vi®c n¥y ðßa ðªn sñ gia tång ch¤t s¡t trong nß¾c, tuy không có hÕi sÑc khöe, nhßng s¨ làm vàng ¯ qu¥n áo, và tÕo mµt mùi v¸ khó ch¸u trong nß¾c dùng.

Ngay cä vi®c kiªn tÕo các vùng giªng khai thác nß¾c · ngoÕi thành cûng có th¬ b¸ nhi­m b¦n vì ðµ b½m nß¾c quá cao có th¬ hút các ch¤t ô nhi­m ðªn vùng giªng. Thêm vào ðó, vi®c khai thác quá täi có th¬ tÕo ra các hi®n tßþng søp lún ð¤t nhß ðã quan sát ðßþc · Bangkok, Thái Lan.

TÕi Hat Yai, gia tång khai thác nß¾c ng¥m ðã làm hÕ m£t nß¾c và thu hút nhi«u ch¤t b¦n. Trong tr߶ng hþp nhß thª, ng߶i ta lÕi khoan giªng khai thác · ðµ sâu h½n, tÕo nhi«u khe nÑt, gia tång v§n t¯c th¦m th¤u t× t¥ng nß¾c cÕn xu¯ng các t¥ng nß¾c sâu. Khai thác nhß thª th§t ra chï là ð¬ trì hoãn mÑc ðµ ô nhi­m, không có lþi gì trong v¤n ð« bäo v® ngu°n nß¾c, nh¤t là khi các ngu°n nß¾c sâu lÕi có mµt ph¦m ch¤t cao, c¥n phäi ðßþc bäo v® ð¬ sØ døng lâu b«n.

H§u quä chung cüa ðà gia tång kiªn tÕo các h¥m c¥u xí tiêu th¤m tÕi ch² là mÑc ðµ cao cüa các ch¤t nitrát và clorua trong nß¾c ng¥m, v¾i nitrát vßþt quá mÑc tiêu chu¦n gi¾i hÕn cho nß¾c u¯ng. V¤n ð« n¥y ðã th߶ng x¦y ra tÕi các nß¾c ðang m· mang. Tuy nhiên, kªt quä nghiên cÑu cho th¤y r¢ng c¥n phäi hi¬u rõ các yªu t¯ ð¸a ch¤t cøc bµ, ð¬ có th¬ th¦m ð¸nh chính xác ph¦m ch¤t nß¾c ng¥m tÕi m²i thành ph¯. Không phäi t¥ng nß¾c ng¥m nào cûng d­ b¸ nhi­m b¦n b·i các hoÕt ðµng ðô th¸.

V¾i các gia tång v« vi®c sØ døng h¯ xí tiêu th¤m tÕi ch², chúng ta c¥n phäi xác ð¸nh thành ph¥n cüa nitrogen ðã di chuy¬n và th¤m vào mÕch nß¾c ng¥m t× các ngu°n ô nhi­m ðó. Ðây là mµt v¤n ð« không rõ ràng và nhi«u khó khån, nhßng ði«u tra s½ kh·i ðã cho th¤y trong t¥ng ðá vôi karst, cä 100% lßþng nitrogen ðã th¤m vào nß¾c ng¥m (Merida). Trong khi ðó, trong các t¥ng ð¤t phù sa, lßþng n¥y chï có 10 - 20% mà thôi (Santa Cruz và Hat Yai).

Ô nhi­m t× các hoÕt ðµng kÛ ngh® tÕi các qu¯c gia ðang m· mang thì th߶ng khó th¦m ð¸nh h½n. Các phát tri¬n hoÕt ðµng công nghi®p n¥y th߶ng không có ki¬m soát và theo dõi ch£t ch¨. Vì thª m²i khi có phát hi®n v¤n ð« nhi­m b¦n, r¤t khó mà xác ð¸nh các ch¤t tÕo nhi­m b¦n và các ngu°n tÕo nhi­m b¦n n¥y. Sñ hüy hoÕi các ch¤t hæu c½ hòa tan th߶ng giäi phóng khí carbonic, và tiªp theo là sñ hòa tan carbonát calcium và magnesium trong c¤u trúc t¥ng nß¾c ng¥m. T× ðó, nß¾c ng¥m s¨ có các n°ng ðµ bicarbonát r¤t cao. TÕi mµt vài ðô th¸, lßþng carbonic n¥y s¨ tÕo ra các loÕi nß¾c ng¥m có ðµ acid cao. Trong môi tr߶ng acid, các kim loÕi ðµc hÕi s¨ d­ b¸ hòa tan trong nß¾c h½n, và do ðó ðã có nhi«u quan ngÕi là các loÕi nß¾c ng¥m có ðµ acid cao s¨ täi các kim loÕi ðµc hÕi ði nhi«u n½i. Vì vi®c theo dõi sñ lßu chuy¬n các ðµc t¯ n¥y r¤t khó khån, nên ðªn nay vçn chßa có nhi«u thông tin, dæ li®u ð¬ th¦m ð¸nh chính xác. Do ðó, c¥n phäi có thêm các nghiên cÑu xác ð¸nh rõ ràng các thông s¯ c¥n thiªt, ð¬ theo dõi mÑc ðµ lây lan cüa các ðµc t¯ n¥y.

Kªt quä ði«u tra t× 3 thành ph¯ trên cho th¤y v¤n ð« ðang ðe d÷a ph¦m ch¤t ngu°n nß¾c ng¥m tÕi ðó cûng là v¤n ð« chung cho các n½i khác, trong các nß¾c ðang phát tri¬n. Các hoÕt ðµng ðô th¸ hóa ðang ðßþc thñc hi®n · nhi«u n½i, nhßng lÕi ít có ai quan tâm nhi«u ðªn các h§u quä tác ðµng lên môi tr߶ng nß¾c ng¥m. Tuy nhiên, s¯ ph§n cüa các ngu°n nß¾c ng¥m n¥y có l¨ s¨ là mµt yªu t¯ quan tr÷ng nh¤t ð¬ ð¸nh ðoÕt tß½ng lai cüa các thành ph¯ ðó.

Bình Anson, Perth, Western Australia Tháng 02 - 1995.

"Medium-sized cities follow mega-cities into crisis", Water and Environment, July 1994.

Hµi Chuyên Gia Vi®t Nam (Vietnamese Professionals Society) http://www.webcom.com/~hcgvn/.

Binh Anson, Ph.D.anson@saigon.com

For discussion on this column, join vacets-tech@vacets.org
Copyright ¶ 1994 - 1997 by VACETS and Binh Anson

Other Links - VACETS General- Technical Columns - VTIC '97 / VTIC '96
VACETS Electronic-Newsletter - VACETS FTP Site

VISITOR no 

Graphics