Veà mieàn Taây Nam Vieät naêm 2000

KTS Nguyen Dat

Moãi laàn veà Vieät Nam la toâi laïi veà mieàn Taây Nam Vieät bôûi ñoù laø nôi maø toâi ñaõ sinh ra, cho duø toâi ñaõ lôùn leân treân Saigon vaø ñaõ löu vong treân ñaát Myõ. Thaùng 11 naêm 2000, toâi veà mieàn Taây laàn naøy laø vì 2 muïc ñích chính: tham gia cöùu trôï naïn luït vaø muoán bieát mieàn Taây coù thay ñoåi gì hay khoâng?

1. Cöùu trôï naïn luït:

Toâi tham gia 2 ñoaøn cöùu trôï khaùc nhau nhöng ñeàu laø do caùc baïn treû ôû Saigon toå chöùc maø toâi lieân laïc ñöôïc töø laàn cöùu trôï naêm ngoaùi.

· Ñoaøn 1 laø do moät nhoùm baïn treû keát hôïp vôùi moät soá ngheä só vaø moät ngoâi chuøa Phaät Giaùo ôû quaän 5 toå chöùc ñi cöùu trôï cho tænh Ñoàng Thaùp. Toâi heïn gaëp hoï ôû ngay taïi Cao Laõnh roài qua Sa Ñeùc saùt nhaäp vôùi toaøn ñoaøn sau khi toâi ñeán thaêm tröôøng ñaïi hoïc Caàn Thô. Cuõng may, khoâng ai bieát toâi laø ngöôøi töø Myõ veà neân moïi ngöôøi heát söùc thoaûi maùi, töï nhieân trong vieäc xaên tay aùo leân laøm vieäc thieän. Caùc baïn ñaõ lieân laïc tröôùc vôùi nhöõng ñòa phöông maø chuùngtoâi muoán ñeán cöùu trôï, tìm hieåu roõ nhu caàu cuûa ñoàng baøo neân vieäc toå chöùc raát chu ñaùo, chaët cheõ vaø khoâng gaëp khoù khaên naøo nhö toâi ñaõ lo sôï töø luùc ôû Myõ. Tröôùc tieân, hoï mua ghe xuoàng ôû Cao Laõnh vaø Sa Ñeùc roài chôû veà Moäc Hoùa qua Tam Noâng tröôùc khi ñi ngöôïc laïi Cao Laõnh mua tieáp. Giaù xuoàng khoâng taêng quaù cao maø chuû yeáu laø chaát löôïng. Neáu mua xuoàng loaïi ...doûm thì cöù 3 chieác vôùi giaù khoaûng $100 USD, khaù hôn thì phaûi $50/ chieác (ñuû chòu ñöôïc ít nhaát 3 muøa möa luõ). Taát caû meàn muøng, aùo quaàn vaø mì goùi ñeàu quyeân goùp hay mua ôû Saigon. Ngay ngaøy ñaàu tieân taïi Sa Ñeùc, chi tröôûng nhoùm ñaõ thaúng thaén noùi roõ: Ai tham gia ñi thì töï tuùc aên uoáng, goùp traû tieàn xe & xaêng, taøi xeá tình nguyeän (free), choå ôû laø ...voâ chuøa nguû qua ñeâm (nhöng thöïc ra laø ai cuõng muoán thöùc ñeå coøn laøm ñuû thöù chuyeän chuaån bò cho hoâm sau, cuõng muoán vöøa troø chuyeän thaät vui vöaø aên cheø thieät ngon!). Chuùng toâi ñeán xaõ Taân Coâng Chí, Taân Hoàng, Ñoàng Thaùp, gaëp anh Phaïm Taán Só(chuû tòch xaõ) roài ñi theo anh ñeán thaêm maáy traêm gia ñình coøn loùp ngoùp trong nöôùc luït. Nghe anh noùi, caû huyeän coøn treân 1000 ha luùa ngaäp nöôùc, daân ñoùi neân phaûi ñi moùt luùa hay baét chuoät ñoàng, raén, eách... maø aên cho qua ngaøy.ÔÛ aáp Thoáng Nhaát, toâi baét gaëp nhöõng caëp maét giaø nua laãn treû thô ñang thaäp thoø trong nhöõng caùi choøi raùch naùt troâng chôø moät mieáng aên! Trao cho hoï moät thuøng mì, hoï cöù nghó chuùng toâi laø “Nhaø Nöôùc” vaø chaúng thaáy ai trong ñoaøn leân tieáng giaûi tích gì caû. Anh OÅi & chò Ban, moät gia ñình töø Cambodia veà ñaây soáng töø naêm 1993 maø cuõng khoâng coù moät ñoàng laøm voán neân ñöôïc taëng cho moät chieác xuoàng laø ñaõ rôm rôùm nöôùc maét nhö vöøa ...truùng soá! Hoï vaãn phaûi quaán moät taám baït nhöïa quanh ngöôøi nhö caùi phao vöøa ñöïng luùa, vöøa dìu ngöôøi. “Phao nhöïa” naøy moûng manh, raát nguy hieåm, deã bò vöôùng víu hay bò caùi löôõi lieàm caét truùng chaân tay giöõa nhöõng caùnh ñoàng ngaäp nöôùc meânh moâng. Chính taïi nôi naøy, toâi môùi thaáy moät chieác xuoàng ñeå soáng qua muøa luõ laø quyù bieát döôøng naøo vôùi ngöôøi daân vuøng naøy. ÔÛ ñaây, nhieàu gia ñình quaù ñoâng con maø cha meï chæ bieát moùt luùa, ñi caâu hay laøm thueâ taïm bôï, chaúng coù ngheà nghieäp gì thì laøm sao noùi ñeán chuyeän oån ñònh cuoäc soáng. Hoï laäp gia ñình quaù sôùm, cuõng chöa thaät söï tröôûng thaønh ñaày ñuû trong suy nghó, cuõng chaúng bieát giaûi trí gì khaùc hôn laø ...ñi nguû sôùm vaø cuõng chaúng yù thöùc gì veà chuyeän ...”keá hoaïch hoùa gia ñình” ! Buoàn cöôøi nhaát laø chuyeän con trai ôû ñaây bò ...”eá vôï” daøi daøi; trong khi con gaùi laïi hoái thuùc laáy choàng quaù sôùm. Con ñöôøng lieân huyeän cuûa Taân Hoàng ngaäp ñaày baõ traáu, rôm vaø ...phaân heo boø! Nöôùc luõ vaãn maáp meù neàn ñöôøng chæ vaøi taác. Toâi thöû ñeà nghò baø con troàng caây, caây gì cuõng ñöôïc, töø caây aên traùi ñeán caây laáy boùng maùt, keå caû caây so ñuõa cuõng ñöôïc, doc theo caùc bôø bao, maáy neàn ñaát cao, suoát caùc con loä trong caùc xaõ, huyeän, tænh chöù ñöøng ñeå troáng seõ deã saït lôû hôn. Khoå noãi, chaúng maáy ai ñeå yù, quan taâm gì ñeán caùi “chuyeän nhoû” nhö vaäy! Toâi cuõng thaéc maéc laø taïi sao chính quyeàn khoâng nghó tôùi chuyeän ñieàu phoái, saép xeáp laïi chuyeän quy hoaïch vaø di daân sao cho phuø hôïp hôn vôùi thöïc teá ñòa phöông ñeå ngöôøi daânb coù theå vöøa “soáng chung vôùi luõ,” vöøa coù theå taïm oån ñònh chöù khoâng quaù thaáp thoûm tröôùc nhöõng côn thieân tai nhö naêm nay? Caùc caùn boä ñeàu ...im laëng, khoâng thaáy quan taâm hoûi tôùi gì caû? Laï thieät! Hình nhö hoï chæ bieát chôø caáp treân chæ thò vaø an baøi heát moïi thöù maø khoâng coøn söï chuû ñoäng saùng taïo gì nöõa? Nguy hieåm quaù!

· Töø Taân Hoàng, toâi ñöôïc daãn ñi thaêm noâng tröôøng Gioàng Gaêng naèm saùt bieân giôùi Cambodia, nôi maø luõ ñoå veà töø thöôïng nguoàn soâng Mekong cuõng thuoäc huyeän Taân Hoàng, Ñoàng Thaùp. Ngaïc nhieân khi thaáy ñoàng ruoäng khoâ ran, daân chuùng thu hoaïch luùa thoùc thoaûi maùi(gaàn 8000 taán luùa) vaø phôi luùa ngay treân maët ñeâ. Anh Ba Troïng (trung taù, giaùm ñoác noâng tröôøng) cho bieát laø maáy naêm tröôùc(töø naêm 1987), hoï ñaõ vaát vaû laøm bôø bao kieân coá vì thöïc tình ñoù laø coâng söï chieán ñaáu choáng caøn trong coâng taùc phoøng thuû chieán löôïc treân vuøng bieân giôùi naøy. Nhôø ñoù, khi maø moãi muøa nöôùc noåi caøng daâng cao hôn thì hoï caøng phaûi cuûng coá bôø bao ñôn sô ban ñaàu naøy töø töø thaønh tuyeán ñeâ coù ñöôøng loä, coù coáng vaø maùy bôm xaû nöôùc haún hoi nhö baây giôø. Vôùi söï giuùp ñôõ cuûa caùc kyõ sö thuûy lôïi, tuyeán ñeâ naøy cao khoaûng 4m7, chaân ñeâ roäng 12m, maët ñeâ khoaûng 4m, coù heä thoáng coáng xaû vaø töôùi raûi ñeàu khaép tuyeán ñeâ vôùi toaøn boä chu vi laø 28km. Chính maët ñeâ cuõng laø truù thaân cho daân chuùng khi luït daâng cao. Hoï ñaõ ñoùn luõ töø thaùng 4, hoï laäp cheá ñoä tuaàn tra giöõ ñeâ, ai cuõng coù bao caùt vaø caây baïch ñaøn ñeå phoøng hoä ñeâ. Nhôø söï chuaån bò kyõ löôõng nhö vaäy, khi nöôùc soâng Tieàn tuy coù daâng cao ñoät ngoät nhöng vaàn töø töø chöù queùt hung baïo nhö mieàn Trung, noâng tröôøng Gioàng Gaêng ñaõ vöôït thoaùt thieân tai moät caùch nheï nhoõm. Coù leõ ñaây laø moät baøi hoïc cuï theå nhaát cho nhöõng ai muoán “soáng chung vôùi luõ” ôû mieàn Taây Nam Vieät naøy.

· Hoâm sau, moät phaùi ñoaøn ngheä só Saigon xuoáng neân caû ñoaøn töï nhieân vui hôn vôùi nhieàu caâu chuyeän tieáu laâm kích thích theâm nhieät tình cuûa moïi ngöôøi trong ñoaøn. Chuùng toâi ñi veà huyeän Tam Noâng roài ñi veà Cao Laõnh ngay toái hoâm ñoù ñeå kòp thaùp tuøng moät ñoaøn cöùu trôï khaùc taïi chôï Long Xuyeân.

B. Ñoaøn 2 laø do moät nhoùm baùc só, döôïc só vaø nha só treû keát hôïp vôùi moät soá hoäi vieân Hoàng Thaäp Töï ôû Saigon toå chöùc ñi cöùu trôï va khaùm beänh cho tænh An Giang. Ñoaøn naøy coù moät vaøi anh chò laø daân goác ñòa phöông vaø ñaõ nhieàu laàn veà khaùm beänh mieãn phí neân chuùng toâi cuõng khoâng heà gaëp khoù khaên naøo. An Giang hoâm nay giaøu haún leân sau 18 naêm toâi môùi trôû laïi. Toâi khoâng coù thôøi gian daïo phoá vì ñoaøn cöùu trôï khaù kyû luaät vaø hôi gaáp ruùt. Tröôùc tieân, chuùng toâi ñeán taëng ñoà cöùu trôï ôû xaõ Myõ Hoäi Ñoâng, huyeän Chôï Môùi roài ñi qua xaõ Vónh Tröôøng, An Phuù thuoäc tænh An Giang. Sau ñoù, veà Chaâu Ñoác ñeå khaùm beänh roài toå chöùc phaùt chaån luoân cho ñoàng baøo bò luït; phaàn coøn laïi giao cho moät nhoùm ñi veà moät vaøi xaõ thuoäc caùc huyeän Hoàng Ngöï & Taân Chaâu. Sau 2 ngaøy laøm “lon ton” cho caùc vò baùc só sai vaët, toâi phaûi voäi chia tay ñeå hoái haû ñi tieáp veà Raïch Giaù. Nhìn chung, caùc baïn treû ñaõ khieán toâi heát söùc caûm phuïc taám loøng baùc aùi chöù khoâng gioáng nhö thaønh kieán khoâng toát baáy laâu nay veà caùc vò “löông y” ôû Myõ chæ bieát kieám tieàn vaø haùo danh ñaõ haèn saâu trong toâi baáy laâu nay ( tröø BS Ngoâ Theá Vinh vaø BS Traàn Taán Phaùt laø nhöõng ngöôøi maø toâi luoân kính meán!). Coù leõ hoï chöa vöôùng baän gia ñình, chöa coù quaù nhieàu moùn nôï phaûi traû neân hoï vaãn tha thieát vôùi nhöõng coâng taùc töø thieän nhö vaäy. ÔÛ Vieät Nam, toâi ñaõ gaëp vaø thaät söï ngöôõng moä nhöõng taám loøng vaøng hieám hoi nhö theá ñoù giöõa nhöõng ñoàng baøo ngheøo khoå, baát haïnh. May maén thay cho Vieät Nam !

Hoäi Nghò khaéc phuïc haäu quaû luït cuûa caùc tænh vuøng ÑBSCL : Thöïc teá, Trung Öông hoïp vôùi laõnh ñaïo 8 tænh bò luït vôi nhöõng chæ thò maø ai cuõng cô ñoaùn theå bieát tröôùc keát quaû, khoâng caàn chôø ñeán thoâng baùo qua baùo chí. Laõnh ñaïo caùc tænh cuõng khoâng cho thaáy yù kieán naøo môùi laï; trong khi thöïc teá laø chöông trình “soáng chung vôùi luõ” ñaõ phaùc thaûo töø khi oâng Voõ Vaên Kieät laøm thuû töôùng cho ñeán nay môùi trieån khai thöïc hieän chöù toâi vaãn chöa thaáy saùng kieán môùi meû naøo khaùc, vieäc tieán haønh xaây tuyeán ñeâ vaø nghieân cöùu “soáng chung vôùi luõ” nhö theá naøo cho hieäu quaû thì cuõng coù ...”nhuùc nhích” chuùt ñænh tröôùc muøa luõ naëng neà naêm nay nhöng nhìn chung laø chöông trình “soáng chung vôùi luõ” vaãn coøn...baày haày quaù ñoãi! Ví duï, ñeà nghò taát caû con ñöôøng trong vuøng ngaäp luït haøng naêm seõ laø ...ñöôøng ñaát ñoû. Lyù do: ñôõ toán keùm. Baïn nghó sao veà ñeà nghò hay ho naøy?

Caùc giôùi chöùc laõnh ñaïo vaø chuyeân moân trong nöôùc ñaõ chaáp nhaän giaûi phaùp “soáng chung vôùi luõ” vì khoâng theå caõi laïi thieân nhieân maø phaûi taän duïng thuaän lôïi ñeå soáng vôùi “muøa nöôùc noåi” (chuû yeáu laø ngö nghieäp vaø cheá bieán thuûy saûn) nhöng Boä Phaùt trieån Noâng Thoân, caùc trung taâm ngö nghieäp cuûa Nhaø Nöôùc laïi chöa ñaùp öùng höõu hieäu vieäc nghieân cöùu caùc loaïi thuûy haûi saûn naøo laø thích hôïp cho vieäc nuoâi vaø phaùt trieån ôû töøng vuøng sao cho ngöôøi daân coù theå thu gaët keát quaû toát nhaát maø khoâng aûnh höôûng xaáu ñeán moâi tröôøng thieân nhieân, con ngöôøi vaø doøng soâng Cöûu Long bôûi nhöõng haønh ñoäng töï phaùt cuûa noâng daân nhö dòch nuoâi toâm suù xuaát caûng? Coù theå vì hoaøn caûnh ngheøo khoù cuûa xöù sôû, vì trình ñoä chuyeân moân(?) cuõng haïn cheá, vì söï oån ñònh (?) trong ñôøi soáng thöôøng ngaøy cuûa ngöôøi daân ñòa phöông, chính quyeàn ñaõ khoâng coøn muoán chaïy, neù hay choáng laïi thieân nhieân nöõa maø phaûi choïn cô caáu kinh teá: 2 vuï luùa + 1 vuï toâm vaø du lòch “muøa nöôùc noåi” cho vuøng röøng traøm ( ñaëc bieät laø Traøm Chim Tam Noâng, Ñoàng Thaùp - xin xem baøi “Traøm Chim Tam Noâng” vieát töø naêm 1996). Khoå noãi, chuû tröông naøy vaãn chöa ñöôïc giaùo duïc, thoâng tin ñaày ñuû ñeán moïi ngöôøi daân neân vaãn chöa an taâm laøm aên maø vaãn coøn chuyeän phaù röøng traøm böøa baõi, vieäc buoân laäu qua bieân giôùi vaãn raàm roä ngaøy ñeâm, vieäc daân boû xöù qua Mieân, v.v... Haàu heát ngöôøi daân ñòa phöông maø toâi coù dòp troø chuyeän ñeàu bieát raát muø môø, thaäm chí hoaøn toaøn khoâng bieát vaø cuõng khoâng caàn bieát ñeán nhöõng vaán ñeà quan troïng coù aûnh höôûng ñeán söï soáng coøn vaø töông lai cuûa hoï & gia ñình hoï. Vôùi hoï, böõa côm saép tôùi môùi laø thöïc teá quan troïng nhaát maø hoï quan taâm lo laéng nhaát. Hoï ñang soáng treân vöïa luùa lôùn nhaát nöôùc, ñang kieám aên treân maûnh ñaát phì nhieâu nhaát nöôùc, beân caïnh con soâng lôùn vôùi nhieàu caù toâm, chöa keå laø coøn bieát bao taëng phaåm quyù baùu khaùc cuûa Taïo Hoùa daønh cho hoï; theá nhöng thöïc teá cho toâi thaáy hoï laø moät trong nhöõng ngöôøi Vieät Nam ngheøo nhaát nöôùc, nhieàu gia ñình chen chuùc trong nhöõng caùi choøi troáng trôn, hay chæ laø moät chieác xuoàng, moät caùi beø troâi noåi phaûi kieám töøng cheùn côm, con caù...moãi böõa, phaûi böôn chaûi möu sinh töøng ngaøy maø vaãn ngheøo vaø ñoùi! Khi möa baõo, luõ luït (thieân tai), hoï chæ bieát chòu ñöïng vaø chaáp nhaän soá phaän khoâng may cuûa moät kieáp ngöôøi! Chính quyeàn ñòa phöông cuõng thieáu quan taâm (vaø khaû naêng?) trong vieäc tìm kieám bieän phaùp giuùp ñôõ cho ngöôøi daân ngheøo ôû ñaây sôùm oån ñònh cuoäc soáng vaø thoaùt kieáp ngheøo ñoùi. Coù leõ chính quyeàn ñaõ quaù baän lo nhöõng vieäc “ñaïi söï” gì ñoù maø “daân ñen” thì chaúng ñaùng cho hoï ñeå yù hay chaêng? Toâi chæ khoâng ñoàng yù vôùi vieäc caùc tænh ñaõ döï tính laøm ñöôøng ñaát ñoû trong caùc vuøng ngaäp luït thay vì tu söûa vaø traùng nhöïa (AC Paving) bôûi hoï cho raèng töø nay, haøng naêm seõ coù luït vaø khoâng theå laõng phí tieàn cuûa ñeå traùng nhöïa laïi nhöõng con ñöôøng seõ bò nöôùc luït taøn phaù vaøo muøa möa moãi naêm. Taïi sao hoï khoâng nghó tôùi chuyeän vaãn traùng nhöïa (AC Paving), thaäm chí vaãn coù theå traùng ximaêng (Haø Tieân), vöøa laøm heä thoáng coáng & möông thoaùt nöôùc (drainage system) cho ñaøng hoaøng laïi, vöøa phaûi coù bieän phaùp choáng xoùi moøn (erosion control), baûo veä doác (slope protection) cuûa taát caû caùc con ñöôøng baèng caùch troàng caây (landscaping) vaø nhieàu caùch khaùc nöõa, chöa keå ñeán vieäc phaûi tính toaùn laïi chuyeän thoaùt luõ ra bieån sao cho hôïp lyù vaø khoa hoïc hôn, cho duø phaûi ñoái ñaàu khaù nan giaûi vôùi ñoàng baøo ñang soáng vôùi ngheà nuoâi toâm vuøng cöûa soâng & ven bieån. Hoï thaät söï khoù khaên trong baøi toaùn vó moâ laãn vi moâ, trong caùch quaûn lyù/ ñieàu haønh/ keát hôïp laãn trong vieäc tìm kieám nhöõng bieän phaùp khoa hoïc - kinh teá (chuyeân moân) cho nhöõng vaán ñeà tröôùc maét vaø laâu daøi cuûa ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Toâi raát mong nhöõng nhaø khoa hoïc, kinh teá, chuyeân vieân ñaõ töøng sinh ra vaø lôùn leân töø ñoàng baèng soâng Cöûu Long seõ goùp söùc cho tröôøng ñaïi hoïc Caàn Thô vaø An Giang (môùi môû!) noùi rieâng, cho ñoàng baèng soâng Cöûu Long noùi chung ñeå ngöôøi daân vuøng ñaát naøy seõ coù moät töông lai saùng suûa hôn. Chöông trình “Nhaø ôû cho noâng daân vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long” vaãn daäm chaân taïi choå khi maø ngaân saùch ñaàu tö cho nghieân cöùu vaø thí nghieäm haàu nhö ...nhoû gioït (!), thaønh quaû böôùc ñaàu cuõng chöa thaät söï haáp daãn “ñoái töôïng phuïc vuï” vôùi nhöõng mobile homes, nhaø tieàn cheá/ laép raùp treân khung saét, maùi lôïp toân laø chính. Giôùi kieán truùc vaø xaây döïng trong nöôùc cuõng khoâng maáy ai thích thuù tham gia; trong khi toâi laïi khoâng ñuû thôøi gian ñeå hoïc hoûi kinh nghieäm xaây nhaø cuûa baø con noâng daân vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long haàu coù theå tìm ra caùch caûi tieán sao cho nhöõng phöông caùch xaây döïng môùi cuûa ngoaïi quoác coù theå aùp duïng cho vuøng ñaát ngheøo khoå naøy cuûa queâ höông toâi.

D. Qua chuyeán ñi naøy, toâi thaáy coù nhieàu ñieàu maø coäng ñoàng ngöôøi Vieät haûi ngoaïi cuøng vôùi baùo chí vaø giôùi truyeàn thoâng ôû Myõ ñaõ sai laàm khi loan tin veà traän luït naêm nay thieáu trung thöïc. Chaúng haïn nhö:

· Neáu keát hôïp vôùi ñòa phöông ñeå ñi cöùu trôï vôùi muïc ñích nhaân ñaïo (khoâng coá yù laøm ruøm beng leân vôùi yù ñoà chính trò !) thì hoaøn toaøn khoâng bò caûn trôû hay gaây khoù khaên. Ñöøng coá tình lôïi duïng danh nghóa “cöùu trôï” ñeå hoaït ñoäng chính trò hay möu ñoà gì khaùc, chaéc chaén seõ chuoác laáy nguy hieåm cho baûn thaân vaø ngöôøi ñi chung ñoaøn bôûi heä thoáng an ninh cuûa Vieät Nam raát chaët cheõ vaø hieäu quaû.

· Toâi thaéc maéc veà soá tieàn quyeân goùp ñeå cöùu trôï naïn luït naêm nay maø nhieàu nhoùm ngöôøi thuoäc caùc cô quan truyeàn thoâng Vieät Ngöõ, caùc chuøa Phaät giaùo, nhieàu ñoaøn theå/ toå chöùc khaùc cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät ôû Myõ ñaõ coâng boá leân ñeán haøng traêm ngaøn dollars nhöng taïi sao ôû Vieät Nam laïi chæ thaáy ...nhoû gioït? Soá tieàn ñoù ñi veà ñaâu? Coù thaät laø ñaõ chuyeån tôùi tay ñoàng baøo bò luït ôû mieàn Taây, hay ñaõ ...rôi rôùt ôû ñaâu ñoù neân chöa coù theå chuyeån tôùi tay caùc naïn nhaân ôû mieàn Taây?

· Tröôùc khi ñi Vieät Nam, toâi tha thieát keâu goïi moät soá anh chò em baïn beø, quen bieát ñoùng goùp khoaûng $2,000USD ñeå coù theå mua ñöôïc soá ghe, quaàn aùo vaø mì goùi maø caùc baïn treû beân nhaø ñeà nghò nhöng phaûi noùi laø loøng haûo taâm cuûa caùc anh chò em Vieät Nam ôû Myõ coi boä ...caïn kieät sau quaù nhieàu laàn môû haàu bao ñoùng goùp hay chaêng neân cuoái cuøng khi rôøi LAX, toâi chæ coù ñöôïc voûn veïn $1, 250 dollars quyeân goùp cho chuyeán ñi cöùu trôï laàn naøy, chuû yeáu laø do anh Hoùa (baùo Ñi Tôùi) vaän ñoäng ñöôïc töø moät vaøi ñoäc giaû, thaân höõu töø Canada. Hoùa ra Canada quaû thaät laø “xöù laïnh, tình noàng” chöù ôû Cali naéng aám cuûa toâi laïi chæ coøn nhöõng “traùi tim muøa ñoâng” !!!

· Caùc ñòa phöông khoâng töï yù gaây khoù khaên cho caùc ñoaøn cöùu trôï tö nhaân maø toâi tin hoaøn toaøn laø do 3 nguyeân nhaân chính: moät, do chæ thò cuûa Trung öông hay Caáp treân ñoái vôùi nhöõng ai hoï nghi ngôø; hai, do moät soá caùn boä ñòa phöông voán keùm khaû naêng (doát, toài, dôû !) nhöng laïi thöøa haùch dòch(phaùch loái, kieâu caêng) vaø tham lam (muoán coù phaàn, muoán “öu tieân” cho thaân nhaân hay quen bieát), muoán khoe cho moïi ngöôøi thaáy quyeàn löïc (power); ba, khoâng coù söï lieân heä ñeå xin pheùp tröôùc vôùi ñòa phöông neân vì töï aùi maø hoï kieám chuyeän. Caàn phaûi hieåu laø ôû Vieät Nam thì “pheùp vua thua leä laøng”! Chöa keå ñeán nhöõng oâng Xaõ laø nhöõng oâng “Keï” coù toaøn quyeàn sinh saùt !

· ÔÛ Myõ, moãi khi coù thieân tai thì traùch nhieäm cöùu trôï thuoäc veà chính quyeàn laø chính, coøn moïi haønh ñoäng quyeân goùp töø thieän ñeàu chæ laø ...thöù yeáu. Traùi laïi, ôû Vieät Nam, toâi thaáy quyeân goùp töø thieän cuûa nhaân daân laø chính, chính quyeàn chæ hoã trôï vaø giuùp ñôõ, nhieàu nhaát laø söï huy ñoäng quaân ñoäi vaø chính quyeàn tham gia cöùu trôï naêm nay tröôùc khi coù luït vaø vaøo luùc caáp baùch nhaát ñaõ laø ñieàu ngaïc nhieân vaø ñaùng khích leä nhaát töø 25 naêm qua. Sau nhöõng kinh nghieäm khoâng hay qua nhöõng traän baõo luït trong quaù khöù, hình nhö chính quyeàn Vieät Nam ñaõ bieát ruùt kinh nghieäm vaø laøm toát hôn coâng taùc cöùu trôï luõ luït vaø döï baùo thieân tai.

2. Mieàn Taây Nam Vieät naêm 2000:

Qua chuyeán ñi naøy, toâi môùi thaáy roõ laø ñaïi ña soá daân chuùng ôû mieàn Taây Nam Vieät ñaõ cho thaáy chòu aûnh höôûng quaù naëng bôûi tö töôûng Khoång -Laõo - Phaät giaùo, bò cheá ñoä phong kieán -thöïc daân vaø chính saùch laøng xaõ quaù ö ...sai laàm! Hoï quaù sôï nhöõng vieân chöùc Nhaø Nöôùc, cöù nghó caùn boä laø QUAN, laø ñaïi dieän cho VUA, cöù nghó ÑAÛNG laø VUA neân ngay töø Xaõ, huyeän neân moäi oâng Xaõ, Huyeän ñaõ coù theå laø nhöõng oâng Trôøi con (Thieân Töû?), caùn boä QUAN coù noùi traät, laøm baäy cuõng chaúng thaáy ai leân tieáng! Nhieàu caùn boä doát / laøm baäy maø chaúng thaáy ai daùm söûa sai neân cöù töôûng mình laø ...hay/ ñuùng/ taøi ba ...neân cöù tieáp tuïc laøm tôùi, ñeán ñoä ...loá bòch khoâng theå töôûng! Ña soá mang tính an phaän, töø trong tieàm thöùc tö töôûng cuûa ngöôøi daân cöù nghó laø ...”Trôøi keâu ai, ngöôøi aáy DAÏ !” hay “Trôøi haønh côn luït...” neân ...thoâi keä, cöù chòu ñöïng, mieãn laø coù mieáng aên, manh aùo vaø tieáp tuïc soáng cho qua ngaøy! Toâi thaä söï khoâng hieåu vì sao tö töôûng naøy laïi coù theå aên saâu vaøo ngay trong ñaàu cuûa khaù ñoâng ngöôøi treû? Coù quaù nhieàu ngöôøi treû thaát nghieäp vaø thaát hoïc, laäp gia ñình vaø coù (nhieàu) con quaù sôùm, khoâng coù moät chuùt hieåu bieát caên baûn naøo veà khoa hoïc thöôøng thöùc, ham chôi vaø thích “töù ñoå töôøng” hôn laø bieát lo cho töông lai cuûa chính hoï vaø gia ñình hoï.

Moät hieän töôïng ñang xaûy ra khaù phoå bieán ôû mieàn Taây Nam Vieät maø toâi thaáy ñöôïc qua chuyeán ñi laàn naøy laø laøn soùng caùc coâ gaùi Vieät Nam laáy choàng Vieät kieàu hay ngoaïi quoác nhö moät ...côn dòch! Baét ñaàu töø nhöõng muï tuù baø vaø ma coâ ôû Saigon (nghe noùi laø töø caùc quaän 1, 5, 11, Thuû Ñöùc...) veà caùc tænh mieàn Taây Nam Vieät ñeå “tuyeån gaùi” cho caùc oå ñieám ôû Cambodia, Thaùi Lan, v.v... va sau ñoù laø ...”tuyeån vôï” vaø gaùi cho bon ñaøn oâng aên chôi töø Ñaøi Loan, Trung Quoác, Hongkong, Thaùi Lan, Nhaät Baûn vaø caû moät soá nöôùc ôû AÂu - Myõ - UÙc chaâu. Ngay caû ñaøn oâng cuõng muoán boû xöù qua Mieân laøm baát cöù coâng vieäc gì haùi ra tieàn neân chuyeän con gaùi ñi Mieân laø “côn dòch” lôùn ôû caùc tænh mieàn Taây Nam Vieät. Hoï chæ trôû veà nöôùc khi maø “thaân taøn, ma daïi” vôùi HIV/ AIDS, hay vôùi nhöõng ñau ñôùn thöông taät trong khi chôø cheát! Baây giôø, caùc baø meï ñaõ khoâng coøn ngaïi nguøng gì khi “daâng hieán” caùc coâ con gaùi cuûa mình ñeå ñoåi laáy nhöõng ñoàng dollars höùa heïn moät cuoäc soáng khaù giaû hôn; baát chaáp ñaïo ñöùc luaân lyù vaø ngay caû töông lai cuûa con gaùi mình ra sao. Taïi Caàn Thô, ai cuõng bieát laø haøng thaùng coù haøng ngaøn coâ gaùi “ñaêng kyù keát hoân” vôùi ngaïi kieàu moät caùch voäi vaõ; khoâng keùm gì dòch bia oâm, caø pheâ oâm, hôùt toùc oâm.... moïc leân nhö naám ôû haàu heát mieàn Taây Nam Vieät trong maáy naêm “côûi môû” töø sau khi Vieät Nam “môû cöûa”! Söùc maïnh dollars ñaõ coù taùc duïng hôn bao giôø heát ôû queâ toâi, baát chaáp taát caû, mieãn laø cuoäc ñôøi cuûa hoï thoaùt khoûi ngheøo khoå cho duø hoï thaáy roõ hoï chæ laø nhöõng con thieâu thaân maø vaãn cöù lao vaøo nhöõng ruûi ro, nguy hieåm!

Trong khi ñoù, 12 tænh mieàn Taây Nam Vieät laïi chæ coù 1 tröôøng ñaïi hoc Caàn Thô (ÑHCT ) raát ...oïp eïp, khaäp khieång, chæ bieát “töï xoay sôû laø chính”(nguyeân vaên lôøi taâm söï cuûa GS TTT, Hieäu Tröôûng ÑHCT). Môùi ñaây, An Giang môû theâm 1 tröôøng ñaïi hoïc coù tính “daân laäp” thuoäc ñòa phöông do GS VTX laøm Hieäu Tröôûng. Thöû hoûi: Ñaûng & Nhaø Nöôùc Vieät Nam coù coâng baèng hay khoâng trong vieäc giaùo duïc - ñaøo taïo? Tình traïng naøy keùo daøi 25 naêm qua roài maø leõ naøo khoâng ai trong Boä Chính Trò hay Boä Giaùo Duïc & Ñaøo taïo (tröôùc kia laø Boä Ñaïi Hoïc & THCN) bieát ñöôïc “thieáu soùt” naøy hay sao? Leõ naøo mieàn Taây Nam Vieät chæ caàn ñaøo taïo kyõ sö noâng nghieäp ñeå cuøng noâng daân troàng luùa nuoâi 85 trieäu daân caû nöôùc laø ñuû roài sao? Töùc cöôøi thaät cho moät cheá ñoä giaùo duïc khaäp khieång khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc nhö theá cöù toàn taïi maø khoâng ai theøm leân tieáng ñoøi hoûi moät quyeàn lôïi chính ñaùng moät caùch can ñaûm. Buoàn tuûi laøm sao khi maø tieâu chuaån chung laø cöù moät trieäu daân seõ coù 1 tröôøng ñaïi hoïc nhöng ôû mieàn Taây Nam Vieät thì tæ leä ñoù phaûi laø ... 17/1. Tröôøng ÑHCT caàn ñöôïc tu boå, söûa chöõa vaø môû roäng hôn nöõa, caàn coù theâm nhieàu khoa/ ngaønh, nhaát laø veà xaây döïng cô baûn, quy hoaïch, moâi sinh, kinh teá, quaûn trò kinh doanh vaø haønh chaùnh, ñieän toaùn vaø nhieàu ngaønh khoa hoïc cô baûn khaùc nöõa chöù khoâng theå chæ taäp trung vaøo noâng nghieäp vaø sö phaïm laø ñuû. Giaù nhö ÑHCT coù ñöôïc moät beänh vieän coù ñuû caùc ngaønh cho y - nha - döôïc vöøa phuïc vuï cho coâng taùc giaûng daïy & thöïc taäp, vöøa ñaùp öùng nhu caàu raát lôùn cuûa mieàn Taây Nam Vieät. Song song laø nhu caàu môû theâm nhieàu tröôøng ñaïi hoïc vaø chuyeân nghieäp nöõa ôû vuøng ÑBSCL, coù theå laø ôû Myõ tho, Vónh Long, An Giang, Raïch Giaù hayBaïc Lieâu? Toác ñoä phaùt trieån quaù chaäm cuûa caùc tænh vuøng ÑBSCL laø nguyeân nhaân chính khieán Nhaø Nöôùc chöa thaáy söï caàn thieát cho vieäc ñaàu tö ñeå phaùt trieån vuøng ñaát naøy hay sao? Toâi raát muoán bieát taïi sao Vieät Nam chöa ñaàu tö ñuùng möùc cho caùc tænh vuøng ÑBSCL khi maø ñaây laø vöïa luùa lôùn nhaát nöôùc, tieàm naêng raát phong phuù, ñieàu kieän töï nhieân quaù thuaän lôïi, ngöôøi daân laïi caàn cuø, sieâng naêng vaø thoâng minh? Mong raèng caùc nhaø laõnh ñaïo caùc tænh vuøng ÑBSCL seõ giaûi thích vaø leân tieáng veà vaán ñeà naøy caøng sôùm caøng toát ñeå sôùm ñaùnh thöùc moät vuøng ñaát nhieàu höùa heïn naøy.

Coù ñeán thaêm ÑHCT, toâi môi hieåu ñöôïc nhöõng khoù khaên cuûa tröôøng vaø ñoäi nguõ trí thöùc vuøng ÑBSCL. Qua chuyeán ñi laàn naøyù, toâi cuõng thaáy ñöôïc vì sao caùc tænh vuøng ÑBSCL laïi ....ngheøo nhö vaäy! Thöïc ra, neáu ñeán thaêm caùc thò traán, tænh lî, ai cuõng seõ thaáy caùc cao oác nguy nga, ñoà soä cuûa Tænh uûy & UBND Tænh, Coâng An Tænh, Ban Chæ Huy Quaân Söï Tænh (Tænh Ñoäi), Böu Ñieän, Ngaân Haøng Tænh, v.v... thì laøm sao noùi caùc tænh vuøng ÑBSCL laïi ....ngheøo cho ñöôïc? Chöa keå ñeán vieäc xaây döïng quaù nhieàu nghóa trang lieät só, coù caùi ñoà soä, coù caùi maøu m khoâng ra gì, troâng thaät ...laõng phí. Chaúng thaø moãi tænh laøm moät caùi Ñaøi töôûng nieäm nhöõng ngöôøi vì nöôùc hy sinh coi cho ñaøng hoaøng, myõ thuaät moät chuùt thì ñöôïc bieát maáy! Daân coøn ngheøo, khoâng coù mieáng aên, choå ôû cho ra hoàn maø töø xaõ ñeán huyeän, tænh cöù thi nhau xaây Nghóa Trang Lieät só raàm roä nhö vaäy ñeå laøm gì? Coù leõ ngöôøi cheát cuõng khoù loøng an nghó khi maø cöù nhìn xem ña soá ngöôøi daân soáng ôû caùc huyeän & xaõ xa xoâi moät chuùt thuoäc baát kyø tænh naøo thuoäc caùc tænh vuøng ÑBSCL thì ai cuõng seõ thaáy daân ngheøo nhö theá naøo vaø seõ hieåu vì sao hoï laïi ngheøo ñeán nhö vaäy. Laõnh ñaïo loá bòch vaø ...toài ñeán theá laø cuøng!

Ñeán naêm 2000, toâi môùi thaáy caùc tænh vuøng ÑBSCL hoái haû ñaàu tö xaây döïng cô sôû vaät chaát ...naëng hình thöùc, thích ñoái phoù hôn laø coù tính toaùn khoa hoïc hôn, coù giaù trò kinh teá moät caùch thöïc teá hôn, coù hieäu quaû ích lôïi laâu daøi hôn. Noùi thaúng laø Vietnam hoâm nay thích laøm aên “chuïp giöït”, khoaùi “maùnh mung” vaø “chaám muùt” theo kieåu “aên xoåi, ôû thì” hôn laø ñaàu tö laâu daøi ñeå xaây döïng ñaát nöôùc vaø caûi thieän ñôøi soáng ngöôøi daân löông thieän. Neáu Vieät Nam cöù thích “ñuøa dai” nhö vaäy thì toâi tin sôùm muoän gì Vieät Nam cuõng seõ maéc baãy cuûa nhöõng teân bôïm quoác teá ! Nhìn sang Thaùi Lan, Maõ Lai ñi, Vieät Nam seõ coù nhieàu baøi hoïc quyù baùu ñeå ruùt kinh nghieäm.

Ngoaïi tröø thaønh tích saûn xuaát luùa gaïo ñöùng ñaàu caû nöôùc vaø söï coù maët cuûa caàu Myõ Thuaän, thöû hoûi 25 naêm qua, caùc tænh vuøng ÑBSCL coù gì ñaùng khoe? Noùi coâng baèng hôn, ngöôøi daân caùc tænh vuøng ÑBSCL coù ñöôïc gì baèng hay hôn so vôùi caùc tænh ôû caùc vuøng khaùc? Coù chaêng laø caùi NGHEØO, BAÁT COÂNG & LAÏC HAÄU nhö nhau trong suoát caû nöôùc. Sau 15 naêm “ñoåi môùi”, toâi vaãn chæ thaáy moät “thieåu soá” coù chöùc quyeàn, coù thaân nhaân ôû nöôùc ngoaøi, hay ñang laøm vieäc cho caùc oâng chuû tö baûn nöôùc ngoaøi thì khaù hôn moät chuùt. Ñaïi ña soá daân toâi vaãn NGHEØO so vôùi caùc nöôùc baïn trong vuøng ÑNAÙ.. Ngay nhö caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa Vieät Nam laém luùc toâi thaáy hoïvaãn coøn thua laõnh ñaïo cuûa Laøo vaø Cambodia veà caû ngoaïi giao laãn trong chính saùch ñoaøn keát daân toäc nöõa kia maø, baïn thöû suy nghó kyõ seõ thaáy toâi noùi khoâng sai ñaâu. Vieät Nam chæ gioûi ñaùnh ñaám maø thoâi, baïn aï. Cöù ñaùnh nhau, cho duø ngheøo caïp ñaát maø aên cuõng chòu-Vieät Nam laø theá sao? Toâi raát mong ñöôïc thaáy Vieät Nam cuûa toâi seõ thay ñoåi tích cöïc hôn töø hoâm nay.

Nguyeãn Ñaït (12/ 2000)