Abstract: While the poverty stricken regions in the Mekong River Basin have been a focus of international aids, the hydropower potential of the mighty Mekong River have also won worldwide attention in recent years. The United Nations Development Program (UNDP), the Mekong River Commission (MRC), the World Bank (WB), the Asian Development Bank (ADB), the Greater Mekong Subregion (GMS), and the six Mekong governments have developed plans to dam this river at hundreds of locations. The ADB is leading the charge declaring they are ready to implement Mekong hydropower projects. The WB too had ignored all oppositions and proceeded to financially guarantee the controversial Nam Theun II dam project in Laos. Meanwhile, the poor Mekong people whom these projects are supposed to benefit have no voice in the planning process at these institutions.

There has been insufficient baseline data on Mekong ecosystem and these organizations never conduct and report on the social and environmental impacts of their proposed projects and master development plan. Decisions are being made behind closed doors and among the powerful project developers and financial backers. The indigenous people are neither informed about details of the plans nor invited to participate in the process. International organizations are concentrating their effort making deals with government officials and move the plan forwards. They have more interest in counting the hydro kilowatts they found on Mekong and the agreements they sign than addressing the associated human and environmental costs of their plan.

This essay summarizes the experience learned from major dams around the world and puts forth a serious warning that the smokeless hydropower is neither clean nor cheap. If large scale hydro dams are constructed on the Mekong River mainstream or a major tributary, they would have severe and irreversible damages on the Mekong Delta rice production, fish catch, water quality and deepen the already harmful salt intrusion into the Mekong Delta. The negative impacts to the Mekong ecosystem and the human costs to the Laotian, the Cambodian, the Thai and especially the Vietnamese could never be correctly measured and adequately mitigated. Alternatives to hydro power must be explored and all plans to construct large scale hydropower dams in Mekong River Basin should be halted.

Ь nâng cao mÑc s¯ng và mßu c¥u phúc lþi ti®n nghi, con ng߶i phäi khai thác thiên nhiên và phát tri¬n kinh tª. Vì kinh tª kém và dân ðông nên áp lñc khai thác sông Mêkông lÕi ngày càng thêm n£ng n«. TÕi các qu¯c gia tiªn bµ, xây mµt dãy nhà hay làm mµt cây c¥u, ð«u phäi nghiên cÑu c¦n th§n ð¬ m÷i tác ðµng trên ð¤t ðai ðßþc cho m÷i ng߶i th¤u hi¬u t§n t߶ng, môi sinh ðßþc bäo v® thöa ðáng, thi®t hÕi ðßþc ð«n bù công b¢ng, và nh¤t là dân chúng ðßþc thông báo, bàn thäo, và góp ph¥n quyªt ð¸nh cho phép hay ðình chï dñ án. Kª hoÕch 17 tï MÛ kim cüa UB Mêkông nh¢m khai thác 9 ð§p thüy ði®n trên sông cái có t¥m vóc ðÕi quy mô [1] và s¨ có nhæng tác ðµng tr¥m tr÷ng trên h® sinh thái, änh hß·ng ð¶i s¯ng cüa 50 tri®u ng߶i, ðe d÷a kinh tª toàn châu th± và nguy hÕi cho Vi®t Nam.

Nhæng nguy hÕi này là gì?

Thßa qúy v¸, thüy ði®n tuy không th¤y thäi nhi®t và nhä khói ra ngoài tr¶i, nhßng kinh nghi®m t× các ð§p thüy ði®n thª gi¾i ðã cho th¤y r¢ng: thüy ði®n không phäi là mµt ngu°n nång lßþng rë nh¤t hay trong lành nh¤t cho loài ng߶i. Các dân tµc vån minh ðã nh§n ra nguy hÕi cüa thüy ði®n và không cho xây thêm ð§p m¾i trên nß¾c h÷. Nhßng thüy ði®n vçn ðßþc tích cñc khuyªn khích tÕi các nß¾c ðang phát tri¬n. Dân cß tÕi các nß¾c này khi ðßþc thông báo tin tÑc rõ v« thüy ði®n, h÷ cûng ch¯ng ð¯i khai thác thüy ði®n dù trong ði«u ki®n r¤t khó khån.

Các dân chúng s¯ng trong lßu vñc ðã khiªu nÕi, bi¬u tình b¤t bÕo ðµng, tuy®t thñc, nµp ð½n ki®n, dñng l«u ngay ven sông phän ð¯i. H÷ ðã b¸ ðàn áp có khi ðçm máu, và còn sÇn sàng gieo mình chªt theo dòng nß¾c lû ð¬ phän ð¯i. Các ð§p nhß Sardar Sadovar tÕi „n е, Arun III tÕi Nepal, Corpus tÕi Argentina v.v. là nhæng dñ án thüy ði®n kh±ng l° ðã b¸ b¡t buµc ðình hoãn hay hüy bö hoàn toàn. Ta phäi tñ höi tÕi sao thüy ði®n b¸ ch¯ng gay g¡t kh¡p n½i nhß v§y? B·i vì các tác hÕi n£ng n« trên môi sinh và con ng߶i tiêu bi¬u nhß sau:

1. Các h° chÑa thüy ði®n không phäi là h° nß¾c theo nghîa bình th߶ng, mà là vi®c làm cho cä ngàn mçu ð¤t cùng mµt lúc b¸ ng§p vînh vi­n. Cây c¯i · thung lûng ven sông s¨ b¸ d¤n chìm xu¯ng ðáy nß¾c, r×ng gìa b¸ hüy di®t, các thäo c¥m ¦n trú t× bao thª h® s¨ không th¬ sinh s¯ng bình th߶ng ðßþc næa. Dß¾c con m¡t nhìn xa cüa các nhà sinh h÷c và ð¸a lý, kª hoÕch Mêkông s¨ làm kho tàng sinh h÷c phÑc tÕp lâu ð¶i còn lÕi cüa ð¸a c¥u nhß Mêkông, m¤t ði cân b¢ng sinh thái mà cä ngàn nåm thiên nhiên m¾i tÕo ra và c¯ng hiªn cho loài ng߶i [2].
   
   
2. Phän Ñng møc ræa cüa các cây cö b¸ ng§p trong vùng løt s¨ nhä vào khí quy¬n mê tan và thán khí (methane and carbon dioxide) gia tång hi®n tßþng l°ng kính mà h§u quä s¨ biªn ð±i nhi®t ðµ ð¸a c¥u, thay ð±i khí h§u và dâng mñc nß¾c bi¬n lên cao. S¯ lßþng thán khí t× h° chÑa ðã ðßþc ß¾c lßþng có th¬ cao ðªn 20 l¥n nhi«u h½n thán khí thäi ra t× nhà máy nhi®t ði®n cùng công su¤t [3].
   
   
3. Thüy ði®n gây ra vi®c ép buµc hàng chøc ngàn ng߶i di tän ra khöi vùng løt, biªn các s¡c tµc · ðó thành nÕn nhân, b¡t buµc h÷ phäi t× bö làng buông ra ði, phäi hµi nh§p vào nhæng vùng ð¤t xa lÕ và vån hóa b¤t ð°ng. Không nhæng nªp s¯ng h÷ b¸ ðäo lµn hoàn toàn mà thôi, truy«n th¯ng vån hóa lâu ð¶i cüa h÷ cûng s¨ mai mµt d¥n ði [4]. Nªu h÷ ch¯ng ð¯i và b¸ ðàn áp, không mµt chính quy«n vån minh hay quÛ phát tri¬n qu¯c tª nào s¨ gánh ch¸u n±i m¯i h§n oan khiên nhß thª.
   
   
4. Thüy ði®n còn gây ô nhi­m cho sông ngòi, gây ðµc hÕi ðªn các loài chim cá, ðe d÷a sÑc khöe cüa hàng chøc tri®u ng߶i ðang s¯ng b¢ng dòng nß¾c Mêkông. Theo bài h÷c thüy ði®n rút ra t× tÕi các h° chÑa tÕi Carolina, Canada, Finland, Thái Lan, khoa h÷c ðã khám phá th¤y cá trong các ð§p này có ðµc t¯ thüy ngân (methylmercury) r¤t cao. Cá tÕi James Bay Canada ðã mang thüy ngân 6 l¥n cao h½n sau khi vùng này ðßþc dùng làm h° chÑa, và 64% dân bµ lÕc Cree · ðó ðã mang trong máu ðµ thüy ngân cao h½n tiêu chu¦n an toàn [5]. еc t¯ này có hÕi ðªn h® th¥n kinh não. Nªu ðµ thüy ngân trong các gi¯ng cá cüa dòng sông Mêkông cûng tång lên quá mÑc an toàn và ðµc t¯ träi ra kh¡p lßu vñc. Khi ðó, ai s¨ ch¸u trách nhi®m ngån ch§n, b°i th߶ng và sØa sai khi vi®c này xäy ra nhß nó ðã xäy ra tÕi các h° thüy ði®n kh¡p n½i trên thª gi¾i nói trên?
   
   
5. Thüy ði®n còn hüy di®t nhæng n½i chim cá ðã ch÷n ð¬ kiªm m°i làm t± và sinh sôi näy n·. S¯ lßþng chim cá thiên nhiên ðang có trên b¶ dß¾i nß¾c s¨ sút giäm ði có th¬ m¤t 50-75% [6]. жi s¯ng ngß dân và n«n kinh tª ngß nghi®p s¨ b¸ trñc tiªp ðe d÷a. Sông Colorado tÕi MÛ, t× nåm 1960 không còn ð± ra bi¬n næa mà ðã cÕn nß¾c khi t¾i biên gi¾i Mexico. N«n kinh tª ngß nghi®p th¸nh vßþng trß¾c ðó ðã b¸ hüy di®t hoàn toàn [5]. C½ Quan Phøc H°i Фt Ðai cüa MÛ ðã tuyên b¯ không nên ð¬ bài h÷c Colorado này tái di­n · mµt qu¯c gia nào khác næa [7]. Kª hoÕch Mêkông s¨ ðe d÷a ngß nghi®p Vi®t Nam và làm dân chúng mi«n Nam m¤t ði ngu°n cung c¤p ch¤t ðÕm chính yªu mà dòng CØu Long h¢ng cßu mang h÷. Không còn tñ lñc cánh sinh ðßþc, h÷ s¨ l¤y ðâu ra ch¤t ðÕm ð¬ thay thª [8]?
   
   
6. Các ð§p thüy ði®n còn cän tr· vi®c chuy¬n v§n ði«u hòa hàng nåm 10-30 mm phù sa màu mÞ v« ð°ng b¢ng, s¨ ðe d÷a kª sinh t°n cüa hàng chøc tri®u nông dân và n«n kinh tª nông nghi®p trong lßu vñc [9]. аng b¢ng CØu Long ðã góp 33% vào t±ng sän lßþng qu¯c gia (GDP), 40% sän lßþng nông nghi®p và ðßa Vi®t Nam lên ðÑng hÕng 3 sän xu¤t lúa gÕo cüa thª gi¾i [10]. V¸ thª này s¨ không còn næa nªu các ð§p thüy ði®n trên ðßþc phép tiªn hành. Khi ðó, nông dân Vi®t Nam s¨ sinh t°n b¢ng cách nào? Nªu phäi thay phù sa b¢ng phân bón, h÷ l¤y ngoÕi t® t× ðâu ra mà mua?
   
   
7. Các ð§p thüy ði®n còn ði dôi v¾i nÕn m£n hóa [11], c¡t giäm kh¯i lßu lßþng nß¾c sông c¥n thiªt ð¬ canh tác và bù ð¡p cho t¥ng nß¾c ng¥m tÕi các vùng duyên häi Vi®t Nam. Mñc nß¾c hai dòng sông Ti«n, sông H§u s¨ rút xu¯ng, dân cß s¨ phäi ðào giªng xu¯ng sâu h½n, hay phäi dùng máy b½m lên, nhæng nông dân nghèo s¨ b¸ ch¸u thi®t thòi trß¾c nh¤t. Nß¾c mu¯i t× bi¬n s¨ xâm l¤n sâu h½n vào løc ð¸a, nhß v§y là ngu°n cung c¤p nß¾c u¯ng và canh tác cüa dân cß vùng duyên häi s¨ b¸ phá hüy. Nªu phäi ngån nß¾c m£n l¤n vào b¢ng kª hoÕch b½m nß¾c xu¯ng các t¥ng nß¾c ng¥m ðó, ai s¨ trang träi phí t±n kh±ng l° xây c¤t, ði«u hành, và bäo trì h® th¯ng ðó?
   
   
8. Чp nß¾c còn gây ra ngµ nh§n v« ðµ an toàn cho nhæng ng߶i v« ð¸nh cß chung quanh và dß¾i chân ð§p và cä hÕ lßu. Чp vÞ là tai h÷a ng£t nghèo giáng xu¯ng ð¥u h÷ th§p bµi l¥n khüng khiªp h½n nhæng tr§n løt lµi tñ nhiên. Bài h÷c tÕi Henan Trung Qu¯c nåm 1975, ðã làm thi®t mÕng 230,000 ng߶i, chï vì hai tr§n mßa kÖ løc 1000 nåm ðã cùng nhau ð± xu¯ng [5]. Nªu tai h÷a này xäy ra trên Mê Kông, nó s¨ d°n hªt phçn nµ vào công phá ð°ng b¢ng CØu Long. Ai s¨ ðÑng ra k¸p th¶i cÑu v¾t nÕn nhân, ai s¨ ð«n bù thi®t hÕi, và ai có ðü ti«n cüa ð¬ tái thiªt lÕi nhæng gì s¨ m¤t?