BN B KINH XNG BN TNG,

OC "CU LONG CAN DNG, BIN NG DAY

SNG" ca NG TH VINH.

 

Hm nay tri nng ro . Bui tra, gi thi nh . Vi con chim r qut chuyn trn cc cnh nhnh tre xim lt xt . Ni bi tre gai gn b kinh, ni ti ang treo ci vng tng teng, ting kh khc m vo ci kin hi ca con chim g kin lm cho khng gian thm kh ro l thܩng. Thong dong trn chic vng an bng loi b da mu sm, ti mi mit džc quyn sch mi nht ca mt nh vn vn l mt bc s vit v con sng Cu Long vi ta sch "Cu Long Cn Dng, Bin ng Dy Sng", dy 646 trang, va do nh Vn Ngh bn M n hnh vo cui nm 2000.

T con kinh xng Bn Tng, m lng con kinh dܩng nh lc no cng cn ny, nht l vo nhng ngy thng Ging, thng Hai nh by gi m džc v con sng Cu Long ang cn dng l mt iu tܪng chng khng g th v cho bng. Cho d nܧc trn mi dng kinh rch ln nh ng bng sng Cu Long ny, k c kinh xng Bn Tng, s d c ܮc l nh nhn nhng dng nܧc ca con sng Cu Long m thm ǰ v mi noܩng .Nhng c l, kinh xng Bn Tng vo v th nm ct ngang cnh ng Ba Th Ni Sp, thuc x nh M, chia lm hai phn r rt , mang mt ngha ring t i vi dng nܧc Cu Long chng ? Mt nhn v hܧng ni, ni c nn vn minh c Eo vi nhiu chng tch ܮc tm thy ca cc nh kho c ; mt nhn v hܧng sng Cu Long, m lng mc Chc C ao, Mc Cn Dng vi cnh ng la r ro xanh mt mu xanh chy ti con ܩng lin tnh l s 9 ni lin Long Xuyn, Chu c . u ny con kinh xng Bn Tng l ci vm m ra ch gip nܧc vi con kinh o Long Xuyn - Rch Gi, phi bng ngang qua lng nh M thuc vng Ni Sp ny ; u kia l ngn kinh xng Bn Tng, tip gip vi Vm Xng thuc x Cn ng chy qua Hang Tra, ni lin rch Mc Cn Dng, Cu S 5, Tri Tn ( X Tn ). Kinh xng Bn Tng vi nܧc ngt l nܧc sng Cu Long ǰ dn v hai mt, mt pha Vm Xng (Cn ng), v mt mt khc t con kinh o Long Xuyn- Rch Gi , m nui cnh ng la bt ngn ni ny thnh mt vng xanh bic t bao ma .

Nhc mt cht v a th nh vy Nj thy rng ngܩi nh qu nh chng ti lc no cng nh nܧc ngt t dng sng M, nh ci cht ph sa t dng nܧc con sng Ci mang v m rng tre, b kinh, vܩn chui, hng xoi, u u c dn cng sng mt ǩi cht phc, chn tnh, mc mc, bnh d m thm tnh t ngt ngo ca mt min qu ... Vi tm lng nh vy, khi nhn ra mt tc phm vit v vng ng bng nh quyn "Cu Long Cn Dng, Bin ng Dy Sng" ca nh vn Ng Th Vinh, chng ti kim chng li mt thc t v nn nhim trn nhng dng nܧc trn lan trn ng vo nhng ma ng Xun, H Thu, ri v ba, v l ... khi ngܩi lm rung bm nܧc ln ng s phn tܧi la vi thuc dit tr su trng trng ip ip lm mi sinh nhim ljn cht ngܩi hay cc kinh rch y cht d t cc loi c cht trn ng cng thuc su khp cc cnh ng ǰ ra sng Ci l mt thc t y bi thm cho c dn sng trong vng t ni sng nܧc Cu Long ny . Vi hai bi vit "La Ma, Mt Thi Xa Vng", "La Thn Nng, Mt Dng i", chng ti nhn danh cy la ni mt thi, cng la thn nng by gi Nj bo Ƕng v nn nhim mi sinh m thm git cht bit bao sinh vt, trong c loi ngܩi, vi nn lm la thn nng nhiu v qua bao tng thuc Ƕc mang nhn hiu thuc dit tr su ngm vo lng t, ha tan trong dng nܧc, lan trn trong khng kh trn khp cc cnh ng, lng mc ...

Dܧi bng mt ca bi tre gai, bn ting chim g kin cc cc nhp nhng, chng ti nghin ngm li tng chng ca tc phm s ny m nghe thm tha ci lng ca tc gi nng tnh vi dng sng Cu Long, vi c dn vng ng rung bit dܩng no !

M u, l mt s tr v ci tn gi ca dng sng M, ni c t Lai Lt Ma "i ra t Ngun Nܧc Thing" ny . Dng sng khi tri qua hn bn ngn cy s vܮt thc, vܮt ghnh, ni non trng ip t phng Bc cng nhng p nhn to ngn dng nܧc ang chy xui, con sng vo a phn qun An Ph, tnh Chu c, chnh l con sng Cu Long ca Vit Nam vi chn ca thnh thang ra bin Thi Bnh Dng bao la m chong b ci Vit Nam ... Tr v ci ngun ca mt dng sng, cng chnh l bt u mt s tr v ngun ca vng t ܮc mnh danh l "mit vܩn" trܧc y v "ng bng sng Cu Long" by gi ...

Chng th hai, l mt chng ni v ci tn ca dng Cu Long khi cn thܮng ngun vng Vn Nam ܮc gi l Lan-Thng-Giang, vi nhng nhn vt nh Cao, Duy v B T, l nhng ngܩi tr "c thi quen khng tin vo nhng tin NJ c sn", ang i tm li ci ni tng l cnh p ca thin nhin trn mt ǩi sng sp bܧc vo thi k b loi ngܩi ang nhn tm ph hi cho tan hoang, cng tn... T ci nhn xa xm, nhng ngܩi tr nh Cao, Duy, v B T nhn ra ri y nhng m "My Bo" s ni ln v tri v ph chp xung cnh ǩi ca c dn vng ng bng sng Cu Long cui ngun nܧc ...

Chng th ba, l mt cnh ǩi khc ܮc tc gi gi li qua "N Cܩi Bangkok v nܧc mt c Pht Thch Ca". Tc gi vit :"Sau hn ba thp nin vi hn bn mi con p hon tt", cho chng ta nhn ra nhng ma hn hn ca qu mnh v nhng ma bo lt ca qu mnh, mt tai ng m c dn ni vng h ngun ca con sng Cu long m mnh ch cn bit chp nhn khng mt li than trch v nu mun than trch th ngܩi dn qu ca ng bng sng Cu Long mnh bit than trch cng ai by gi y ...? Ci ha l nhng ci p nhn to t cc nܧc thܮng ngun m ra c ... Trong khi Thi Lan ngܩi ta lo t chc nhng th n chi Nj chiu d khch du lch bng nhiu hnh thc, trong c s tham d ca nhng cng trnh ǡp p, bc cu th dn mit kinh xng Bn Tng chng ti v ton vng ng bng sng Cu Long li chu nhng ma nܧc kh cn lng sng hoc nh nm ri li b mt ma lt ln th thm nht trong hn bn mi nm do nhng p nܧc t trn cc nܧc u ngun b b trn hoc nn tho nܧc ba bi vo thng ma cng vi "nn ph rng t st" gy ra bao thm ha ...

Chng th t, ܮc m u vi hai cu th lc bt ca Bi Ging :

"Xin cho nhau, gia con ܩng,

Ma Xun pha trܧc, min trܩng pha sau ."

tc gi dn ngܩi džc ljn cuc gp gia Cao v Sn ni vng Tam Gic Vng, nh mt gp g ca nhng ngܩi tr ang mang cng tm s tr "v ngun trn bnh din nhn loi" rng m hn. Phc v ha lun gn lin nhau trong dng sng ǩi ny m c dng sng ca mt dng sng na cng khng thot ܮc. Tc gi vit :" Khc sng Mkong chy ngang qua vng Tam Gic Vng i khi ngu y va l mch sng va l nhng dng chy c mu v c ni tri nhng xc cht"(trang 100). V vi chung ny ngܩi džc cn nhn ra mt iu gn hin nhin v ǩi sng nhng sc tc ni ny l "cho d mang nhng y phc mu sc khc nhau, ting ni khc nhau nhng h c mt mu s chung l cng ngho kh, vn sng tnh trng bn khai trong nhng thn bn tiu ty ko di t bao th k ..."(trang 109).

Chng th nm, "Ting Sng Mae-Nam-Khong trn Cnh ng Chum", tc gi a ngܩi džc nhn ra nhng ngܩi bn ng minh trong nhiu iu bt trc m Lo v Vit Nam l nhng bi hc ܮc tr bng nhng gi khng phi r cht no .

Chng th su, "Nhng ny Singapore v mt trn Chiang Rai ", m u vi cu th ca Thanh Tm Tuyn :

"But ting ku v vng thinh khng,

Nh con nܧc cun lu ma l ."

Qua cc nhn vt ca mnh, tc gi m ra ci nhn v tai ha do cc p thy in tn vng lnh a Trung Hoa, Thi lan, Cam Bt lm cho vng ng bng Cu Long cng ngy cng "cn dng" nܧc ngt bi ci khi lܮng nܧc tch tr t cc p nܧc qu khng l ...

Tip theo, chng by vi tiu NJ :"Tr V Pattivattna vi nhng cnh ng cht", Ng Th Vinh cho ngܩi džc nhn ra "s tr v qu kh - pattivattna" l s tr v nhng bi tha ma y xc cht trong thi k dit chng ca Pol-Pot ...

Chng tm, "Bn Tri Ting Hc Ku Thng" , l mt chng khc ni v s cn kit ca dng sng Cu Long. Vi mt t l lu lܮng nܧc nh hai thi cc gia ma l v ma kh cho thy ci tai ha ca dng sng thiu nܧc ljn mc bo Ƕng :"40.000 mt khi nܧc /giy lu lܮng ma l, ch cn li 2.000 mt khi / giy ma kh, con s 20 ln thp hn" (trang 188) . c bit vi nhn vt B T, tc gi cho ngܩi džc nhn ra mt ci nhn khc v x hi Vit Nam khi c c dp i ct la Nj tm hiu thc t v ǩi sng ca ngܩi nng dn ni ng Thp Mܩi ... V ǥc bit, nhn vt Mܩi Nhe nh mt in hnh ca nhng ngܩi ch nhn thy ci li trܧc mt ca thi k lo ci n, ci mt m khng nhn xa v nhng hu qu kh lܩng do nn ph rng cy la, nui tm . Vi mt m Tam Nng, tc gi vit :"m y Tam Nng, vn l mt m di v minh, m bao trm khp c Vit Nam v c lc a Chu , ha trong ting nܧc rng ca con sng Mekong nh nhp iu t ngn nm vng vng bn tri gia nhng ting hc ku thng, B T cn nghe ting tr con khc." (trang 202).

Chng chn ,"Sng Thing M Tt Cn", m u vi hai cu ca dao :

"Rung ng mc sc chim bay,

Nܧc sng lai lng c by ua bi ."

Tc gi li gi cho ngܩi džc mt ngun gc tht gn l tn gi "Cu Long Giang" c t lc no ? v do ai ǥt ? Tr li nhng cu hi nh vy l tr li mt iu gn nh c tht v ngun gc mt ǩi sng vng ng bng c t lc no v do ai to lp ra ... v hin gi ܮc sng ra sao khi hng nm nhng ma lt li v, ma kh th hn hn ljn chy cy, chy la ngoi tri v c trong lng ngܩi ...

Chng th mܩi, "El Nino v rn thn Naga trn ng bng sng Cu Long" vi hai cu th ca Nguyn Sa :

"Cu Long giang m chn ln ca rng,

Dng sng di d di bn trܩng ca ."

Tc gi cho thy rng k t khi c cuc di dn u tin ljn vng t trm thy ny vi nhng thiu thn trm b t ni n chn ljn ming n vi mc, nhng ba th k sau khi on nghin cu Ha Lan ljn y, h cng chng a ra ܮc khuyn co no mi m v h cng nh chp nhn mt cch chn la l chung sng vi t phn. (trang 254).

Vy m ri nhng c dn vng ng bng sng Cu Long cng gy dng cho mnh mt nn vn minh ǥc th gi l "nn vn minh sng Mekong" vi khi thy l cuc di dn ca dn Hai Huyn vo cui th k 17 (trang 253).

Chng th mܩi mt, " mi - chin thanakaan t nhng dng sng xn xao", vi cu th T Thy Yn :

"Ma ma nh mt trn ma lin

Chu th mang mang tri nܧc st ."

l mt chng ni ln ci tܪng mi ca ngܩi tr qua nhn vt Cao v thc trng ǩi sng ca c dn hai bn b dng Cu Long Giang v cng theo Cao, l phi cho h c kin v nhng iu ܮc gi l pht trin vng t m h ang sinh sng, m anh gi l "ting ni cui cng" :"... c ngha l trong mi trܩng hp, chnh ngܩi dn sng hai bn b nhng con sng y s c ting ni cui cng rng pht trin no l hi ha, dng nng lܮng no l sch, ch khng phi mi quyt nh l t ADB ." (trang 271)

Chng mܩi hai, "Bin ngt u xa khc v cm Tonl Sap". Bng Tonl Sap ting Khmer c ngha l h nܧc ngt v ngܩi Vit mnh gi l Bin H dch t ting Hoa l Thn Li H . Nhc ti Bin H, tc gi mܮn hai cu ca dao min qu vng Chu c, Long Xuyn m u cu chuyn :

"Bin H cc lm em i,

Ban m x c, ban ngy phi kh ".

Vi Nam Vang, tc gi nhc li cu ca dao v mt ln l bܧc ti ni ny :

"Nam Vang ln d kh v,

Trai v bn bin, gi v to k ."

Gp cu ca dao ny, cht dng chng ti cng nh ra cu ca dao quen thuc vng Long xuyn, kinh xng Bn Tng cng ni v Nam Vang, vng t khng ri ܮc nu ai l ǥt chn ln ri :

"Nam Vang i d kh v,

Trai i c v, gi v c con ."

Nhng c l, chng ny tc gi a ra mt im mu cht v nn th hn gia hai dn tc Vit-Khmer m tc gi gi l "gia ti th hn Vit Khmer" (trang 296), vi thi k nn "cp-dun" ngܩi Vit sng trn t Min v cng kinh hong . M ni g trn t Min, ngay nh v thm st ngܩi Vit vng Tht Sn vo nhng nm 1978 l mt iu khng khip v cng .

Chng mܩi ba, "Ln vi bnh minh t li vi iu tn", l mt nhn li ngܩi Ch Chu Giang, ni lng a Phܧc , thuc Chu c, h t u lu lc ljn vng t ny ? chng ny chng ti hiu thm ܮc nhng ngy khai m cc dng kinh rch vng Chu c, Long Xuyn, Rch Gi, H Tin ca c Thoi Ngc Hu, cng nh ܮc tc gi a dn tr li ci ni ca mt thi vn minh Chim Thnh ngoi Trung, v mt min Trung vi bao tai ng qua nhng thi k t cy ln si , ca Mu Thn, ca Sn M ...

Chng mܩi bn, "Chuyn tu l trn sng Mekong v con c ui trong tnh ng Thp" l s nh mt mt c hi ngn nm mt thu vi con tu Calypso v nh thm him bin su v l mt chin s bo v mi sinh khi ng Jacques - Yves Cousteau mt vo thng 6 nm 1997 . Cng vi hin tܮng con c ui di hn 4 mt, ngang 2 mt v cn nng 270 k l do mt ng dn thuc qun Lp V lܧi ܮc trn sng Tin l mt hin tܮng nܧc mn xm nhp vo su ni a t lin, mt him ha cho vng la nܧc ngt (trang 343 - 347). Ngoi ra, chng ny, chng ti cng ܮc nhn li nhng ngy "ng o Da trn ng bng sng Cu Long" (trang 352) nh mt hin tܮng cc v o ra ǩi vng ng bngsng Cu Long ny vo nhng thp nin 50, 60 c lao ng Chܪng, Ch Mi vi ng o Nm, ng o Chch, ng o R Mc Cn Dng lc chng ti cn rt nh ...

Chng mܩi lm, v cng l chng ܮc tc gi ǥt tn cho quyn sch :"Cu long cn dng, bin ng dy sng", ni ln ci hm cha v mt him ha ca vng t t by lu nay ܮc coi nh l mt va la ca Vit Nam . Bao nhiu tai bin v cc p nܧc Vn Nam, gi li ljn vic ln chim vng hi o ca Vit Nam Trܩng sa, Hong Sa, cho thy rng Trung Quc lun l mt nܧc ln nh con c mp lc no cng mun nut con c nh . Vi bn cu th ca L Thܩng Kit , tc gi i vo chng sch ch yu ny :

"Nam quc sn h nam lj c,

Tit nhin nh phn ti thin th

Nh h nghch l lai xm phm

Nh ǣng hnh khan th bi h ."

Chng mܩi su : "c Pht Thy v nhng tm bia Cn Long Vn Nam", mt nhc li thi k c Pht hin ra cu nn cho c dn vng Cu Long ny . T Lp V theo con ܩng l c i ln Ci Tu Thܮng nm bn b sng Tin, ri quo tri mt ǰi na l ljn x Tng Sn, ni sinh qun ca Pht Thy, hin nay vn cn ngi cha Tng Sn nh mt di tch c Pht Thy c ln tu tp . V ǥc bit, tc gi cho ngܩi džc nhn ra rng Pht Thy nhn ra ܮc him ha ca ngܩi Tu vi nhng bia Cn Long ti vng ng bng Cu Long ny v Pht Thy c cch tr m bng nhng "cy th" (trang 394-395).

Nhng chng k tip, gm 7 chng, tc gi tip tc a ngܩi džc, qua nhn vt ca mnh, tm v nhng cch khai m mt li thot cho vng ng bng Cu Long thot ra khi ci nn "cn dng" trܧc mt . c bit chng 20 :"T cy cu kh Hai Huyn ti cu M Thun 2000" v chng 21 :"T t Du su mi nm i ti cy cu Cn Th -2005" l nhng ci nhn v mt tin trnh khai m ca ngܩi dn Hai Huyn trn vng t mi qua bao thi k gian trun, i lnh ljn no lng. Nhng c l, ni dong ni di g, ci im chnh vn l ci nhn v mt hin trng dng sng Cu Long s cn ngun nܧc mt, tc gi mun bo Ƕng cng vi mi ngܩi :"T l mt con sng su nܧc chy, nu khng c bin php phng nga ngn chn th chng bao lu na Cu Long Chn Ca Hai Dng s tr thnh mt con sng nng nܧc nܧc mn."(trang 492).

 

Vi 646 trang sch, "Cu Long Cn Dng, Bin ng Dy Sng", dܧi ci nhn ca mt ngܩi nh qu, chng ti mܩng tܮng ܮc ra nhiu iu m ngܩi nng dn sng hai bn b dng Cu Long bao ǩi cam phn hng chu thn phn ca mnh. Hnh din c, chua cht c, ngho cc c m vui th rung nng cng con nܧc ln, nܧc rng cng

c . c "Cu Long Cn Dng, Bin ng Dy Sng", ngܩi nh qu chng ti thy thp thong v hܧng Tri Tn , Ba Chc vi dy Tht Sn chy di vi by ngn ni k b n cha bao iu cho ljn ngy nay nhiu ngܩi cha ܮc bit . Chng ti cng nhn ra ng bo Chm Chu Giang m ngܩi dn vng Chu c, Long Xuyn gi l ngܩi "Ch V Chu Giang" nh mt gii thch r v ngn ngun ca h . Nhng c gi Ch vi mnh khn tha che khut mt nhng vn l ra dng dp yu iu vi nܧc da mu trng v lm ngh dt vi, t ra dang nng vn c cht g mi gi s t m v mt nt p l . Nhng a danh nh Lng Linh, By Tha ca thi Qun C Thnh qu qun vng Bnh Ph x Bnh ho thuc Mc Cn Dng c cng l nhng chi tit m tc gi khng b st . Cn nhiu lm, nh cc "tri rung" ca Pht Thy Ty An cng l nhng nt tiu biu ca mch sng vng ng bng. T Tam Nng vi khu "trm chim" ljn a danh Lp V, qu hng ca T Thu Thu, cng ܮc tc gi nhc ti qua v bt ܮc con c ui nng 270 k l ca mt ngܩi sinh qun ti y khi ging lܧi trn sng Tin, cng l mt chng c ܮc tc gi mܮn ljn Nj chng minh rng nܧc mn ang c mt dng sng ny ...

Chng ti cn nhn ra nn vn minh c Eo Ba Th, Ni Sp nh mt chng tch v s giao thng bun bn c t my trm nm trܧc gia cnh ng la vng Ba Th, Vng Sn ny . Chng ti cng c dp tr li Cn Phng trong tr nh khi tc gi nhc v ng o Da vo nhng nm u thp nin 60 ... V cn nhiu na v bao iu chng ti cha tng bit, cha tng džc v cc ti liu lin quan ljn cc p nܧc tn vng Vn Nam, Ty Tng, Lo, Thi Lan nh nhng thm ha cho dng nܧc Cu Long vi lu lܮng cng ngy cng t i khi ǰ v mit Nam phn Vit Nam ny lm cho nhng mc nܧc ln xung bt thܩng, khng cn theo ng nhng chu k nh t lc dng sng khi thy pht ngun.

 

C th a ra mt nhn nh tng qut, sau khi nm trn chic vng b da treo tng teng dܧi bng mt bi tre gai bn b kinh xng Bn Tng, džc xong quyn sch mi ny ca Ng Th Vinh : "Cu Long Cn Dng, Bin ng Dy Sng" khng thun nht l mt quyn bin kho v da d ch; khng thun nht l mt tp sch v du k, du kho; khng thun nht l mt quyn tiu thuyt theo ng ci ngha tiu thuyt ; khng thun nht v mt loi sch lch s ; khng thun nht l mt NJ ti vit v vn minh vng ng bng sng Cu Long, nhng "Cu Long Cn Dng, Bin ng Dy Sng" l mt tc phm c y nhng tnh cch ca nhng iu va k . N va l tiu thuyt, va l lch s, va l du k, du kho, va l i d ch, va l bin kho v mt nn vn minh vng ng bng sng Cu Long ny vy . Bn cnh , tc gi cn cho chng ta tn mt nhn nhng cnh tht, ngܩi tht qua hng my mi tm hnh ܮc chp nh mt nt sng Ƕng v cnh vt thin nhin cng con ngܩi ni vng t phng Nam vi con sng Cu Long m thm chy qua v to dng vng ng bng ny . Mt quyn sch khng th thiu trong t sch ca mi gia nh ngܩi Vit Nam mnh. V chc chn chng ta khng ung ph khi b tin bc v th gi Nj džc nhng iu ܮc tc gi vit trong

 

Lng Th Trung

Kinh xng Bn Tng, thng 2-2001.