Ô NHIM THUC SÁT TRÙNG: D D T
Mai Thanh Truyet Ph. D.
"Hóa cht ðã thay th vi khun và siêu vi khun trong các nguy c cho sÑc khoë con ngßi. Các bnh bt ngun t hóa cht ðang tr thành nguyên nhân hàng ðu trong tØ sut cüa loài ngßi vào cui th kÖ XX và s qua cä th kÖ XXI. "
DDT [ 1,1,1-trichloro-2,2-bis-(p-chlorophenyl)ethane] ðã ðßþc tng hþp vào nåm 1874, nhßng mãi ðn 1930, Bác sî Paul Muller (Thøy Sî ) mi xác nhn DDT là mt hóa cht hæu hi®u trong vi®c tr sâu ry và t ðó ðßþc xem nhß là mt thn dßþc và không bit có änh hßng nguy hÕi ðn con ngßi. Khám phá trên mang lÕi cho ông giäi Nobel v y khoa nåm 1948 và DDT ðã ðßþc sØ døng rng rãi khp th gii cho vi®c khØ trùng và kim soát mm mng gây bnh st rét.
Trßc ht v phía chính quyn, phäi lßu tâm hn næa v vn ð kim soát cht ch vi®c sän xut và nhp cäng hóa cht liên h®, chn ðÑng vi®c nhp cäng bt hþp pháp ... kim kê và kim tra các hóa cht sØ døng ð bào ch thuc cûng nhß liu lßþng hóa cht nhp cäng và phân phi cho tng vùng. Bit ðßþc lßþng thuc và loÕi thuc sØ døng tng vùng s mang lÕi mt lþi ích rt ln là khi có ng ðc cá nhân hay tp th, vi®c tích træ thuc chæa, truy tìm nguyên nhân s d dàng hn, vi®c cÑu cp ðßþc nhanh chóng hn và có th phòng nga, hÕn ch hay chn ðÑng ðßþc các vø nhim ðc ðó.
Vi®t Nam hi®n nay là mt quc gia có tï l® thanh thiu niên rt cao so vi dân s. Ðó là tim nång lao ðng ln nht trong vi®c phát trin kinh t quc gia. Vì vy sÑc khoë cn ðßþc bäo v® và dân trí nâng cao. Nu dùng lång kính cüa mt chuyên gia dñ phòng v tßng lai, hu nhß mi ngßi ðng ý rng chính quyn hi®n tÕi cn m rng tm nhìn, chi bö nhæng lþi nhun ngn hÕn trßc mt ð chun b cho mt tßng lai sáng lÕn lâu dài hn. Dân có mÕnh, Nßc mi giàu! Ðó là chân lý ngàn ði không thay ði.
Mai Thanh Truyt
9/98
Pesticides là mt nhân t chính mà nông nghi®p th gii dùng ð làm tång nång xut thu hoÕch song song vi vi®c sØ døng phân bón, t ðó gia tång mÑc sng kinh t cüa loài ngßi. Tuy nhiên Pesticides cûng là nguyên nhân cüa nhæng thäm trÕng khác mà loài ngßi phäi trä. Khi xâm nhp ðßþc ri, các cht Pesticides s änh hßng ðn sÑc khoë con ngßi và bin ði môi trßng sng xung quanh mt cách khc nghi®t. Các tác ðng cüa Pesticides trên môi sinh chßa ðßþc khoa hc nghiên cÑu ðúng mÑc do ðó bi®n pháp phòng nga và kim soát cûng chßa ðßþc sát thñc.
Änh hßng lâu dài cüa Pesticides trên con ngßi vçn chßa ðßþc nghiên cÑu kÛ lßÞng trßc khi Pesticides ðßþc cho phép mang ra sØ døng. Chï sau quá trình sØ døng lâu dài và các phän Ñng phø phát hi®n ra ri mi bit änh hßng cüa các tác hÕi mà thôi.
Pesticides nói chung là các hóa cht ðc, phân loÕi tùy theo khä nång: Herbicides: Tiêu di®t cây cö ðßþc xp vào loÕi thuc tr cö dÕi. Insecticides: Tiêu tr mt s côn trùng thuc loÕi thuc tr sâu ry. Fungicides: Tiêu di®t mt s nm ðc hÕi thuc loÕi thuc tr nm mc. Ngoài hóa cht chính cu tÕo thành ba loÕi thuc k trên, phn phø gia chim tÖ l® t 90-98% cüa hn hþp. Các cht phø gia này còn có th là mm móng cüa bnh ung thß và mt s bnh khác.
Các thuc trên xâm nhp vào c th con ngßi t nhiu cách khác nhau: 1- hp thø xuyên qua các l chân lông ngoài da; 2- ði vào thñc quän theo thÑc ån hoc nßc ung; 3- hoc ði vào khí quän qua ðßng hô hp. Tùy theo vùng sinh sng và cách làm ån sinh hoÕt, con ngßi có th b nhim ðc trñc tip hay gián tip: 1- dân sng trong vùng nông nghi®p chuyên canh v lúa thßng b nhim ðc qua ðßng nßc; 2- vùng chuyên canh v thñc phm xanh nhß các loÕi hoa màu, b nhim qua ðßng hô hp nhiu nht; và sau cùng, 3- dân vùng th tÑ b nhim khi tiêu thø các thñc phm ðã b nhim ðc. Phäi li®t kê thêm mt s gia súc và thú rng ... ðã b nhim ðc, làm ngßi tiêu thø khi ån phäi s b nhim theo (tình trÕng này chim ða s các vø nhim ðc Vi®t Nam).
Trung Tâm Kim Ðnh Thuc Bäo V® Thñc Vt ðã báo cáo v tình trÕng ô nhim thuc tr sâu ry Vi®t Nam là: "Sau khi rØa sÕch nu chín dß lßþng ðc cht trong thuc tr sâu Methamidophos (loÕi pesticide chÑa phosphat hæu c) còn lÕi trong rau tßi vçn vßþt quá mÑc cho phép và còn có th gây ng ðc. Dß lßþng thuc trên trong cäi ngt là 315.3 mg/kg; sau khi rØa sÕch và nu chín cäi ngt, dß lßþng thuc còn 0.183 mg/kg, vßþt quá 46 ln mÑc cho phép ån ðßþc cüa mt ngßi nng 50 kg. Trong kt quä phân tích 256 mçu rau tÕi chþ Mai Xuân Thßng, Cu Mui, Bà Chiu trong nåm 1996 cho thy 57% s mçu có dß lßþng Methamidophos vßþt mÑc cho phép t 50 ln tr lên." (Thông Tn Xã VN 7/98)
Khó tßng tßþng hn næa là gn ðây, mt chuyên gia thuc công ty cp nßc thành ph HCM cho bit rau mung ðßþc trng räi rác khp các mÕng lßi kinh rÕch trong thành ph và ðßþc xt thuc tr sâu bng ... cn nht xe ph thäi. Nht tßi lên cây rau mung có møc ðích làm tång ð xanh tßi cüa cây và ngån chn sñ xâm nhp cüa sâu b !
Các dñ ki®n trên cho thy rng vì sinh k khó khån thêm nên nhà trng tïa c tìm ðü phßng cách ð làm tång lþi nhun. Vì dân trí còn quá thp kém nên các di hÕi v sau cho ngßi tiêu dùng không ðßþc lßu tâm. Hn næa chính quyn không ðü khä nång và nhân lñc ð kim soát mi vi phÕm (hoc xem ðây là mt ßu tiên thp so vi các khó khån khác nhß quc phòng, kinh t, an ninh ni chính v.v.)
Ða s các Pesticides ðang ðßþc sØ døng Vi®t Nam là các hþp cht hæu c chÑa mt hay nhiu nhân t Chlor hay Phosphate kt hþp vi nhân Benzene do ðó rt khó b tiêu hüy trong thiên nhiên dù trong mt thi gian rt dài. Theo thng kê, nông dân min Tây dùng 26 loÕi thuc tr dch hÕi bäo v® lúa và các cây ån trái trong ðó DDT ðßþc sØ døng nhiu nht. (Thng kê này không ghi rõ dung lßþng DDT ðã ðßþc sØ døng). [Ðng bào di cß nåm 1954 chc hÆn chßa quên hình änh cüa mt loÕi bt trng, không mùi ðßþc xt thÆng vào ngßi t ðu ðn chân trßc khi bßc chân xung tàu há mm ð xuôi Nam! Ðó chính là DDT ðã ðßþc dùng ð khØ trùng trên nhæng ngßi dân di cß.]
Bài vit ny nhm chú trng vào các änh hßng và tác ðng ngn hÕn và dài hÕn cüa DDT trên c th con ngßi cûng nhß ðßa ra mt s ð ngh ð giäi quyt vn ð ô nhim nói trên.
Nhßng chï hai thp niên sau ðó, mt s chuyên gia th gii ðã khám phá ra tác hÕi cüa DDT trên môi trßng và sÑc khöe ngßi dân. Do ðó, tÕi Hoa KÏ t nåm 1972 DDT ðã b cm sØ døng hÆn. Tuy nhiên cho ðn hôm nay, các nhà ch tÕo MÛ vçn tip tøc sän xut DDT ð xut cäng qua Phi châu và các nßc Á châu trong ðó có Vi®t Nam (300.000 kg/nåm). Theo tài li®u cüa National Safety Council Hoa KÏ (7/98) nåm 1962, Hoa KÏ tiêu thø 80 tri®u Kg DDT và sän xut ra 82 tri®u, và nåm 1972 Hoa KÏ chï tiêu thø 2 tri®u Kg.
DDT tuy ðã b cm Hoa KÏ t nåm 1972 nhßng ðn nay hoá cht này vçn còn là mt vn nÕn cho EPA Hoa KÏ nhæng vùng nông nghi®p và nhæng vùng quanh nhà máy sän xut ra DDT. Hi®n tÕi DDT vçn còn ngßng tø ni thm løc ða vùng Palos Verdas (ngoài khi vùng bin Los Angeles) vì nhà máy sän xut DDT Montrose Chemical, Co. tÕi Torrance ðã thäi DDT vào h® thng cng rãnh thành ph vào nåm 1971. Vi®c xØ lý ô nhim DDT cho vùng này ßc tính s tn kém vào khoäng 300 tri®u USD.
Tuy không có s li®u chính xác v s lßþng DDT ðang ðßþc sØ døng Vi®t Nam, nhßng tin tÑc t quc ni cho bit rng thuc này vçn còn ðang ðßþc áp døng rng rãi ðc bi®t vùng châu th sông CØu Long vì là vùng có nhiu sông rÕch và nhiu mui mng.
Lßþng DDT tích tø trong môi trßng tång dn theo thi gian và tùy liu lßþng sØ døng cüa dân chúng; sau khi sØ døng DDT vçn tip tøc tn tÕi trong ngun nßc, lòng ðt và bøi DDT vçn l lØng trong không khí ... DDT không hòa tan trong nßc nhßng hòa tan trong dung môi hæu c và ðßþc EPA Hoa KÏ xp vào danh sách các loÕi hóa cht phäi kim soát vì có nguy c tÕo ra ung thß cho ngßi và vt.
Tip xúc trñc tip vI DDT làm cho da b ngÑa, khó chu khi chÕm vào mt và làm chäy nßc müi khi hít vào. liu lßþng cao hn, có th änh hßng lên h® thn kinh và khi trñc tip tip xúc vI DDT trong thi gian dài có th b s gan (dÕng necrosis).
Trë con bú sæa m© hay sæa tßi b nhim ðc DDT trñc tip qua sñ hi®n di®n cüa DDT trong sæa tßi hay gián tip vì thÑc ån cüa ngßi m©. Các hi®n tßþng sau ðây ðßþc quan sát trong trßng hþp b nhim DDT t nh© nhß: nhÑc ðu, cäm thy ngßi yu dn, tê các ðu ngón tay ngón chân, thßng hay b chóng mt; cho ti nng hn nhß: mt trí nh, sng trong tâm trÕng hi hp thßng xuyên, b co tht c ngñc, không kim soát ðßþc ðßng tiu, th rt khó khån và ðôi khi b ðng kinh. T® hÕi hn næa, nhiu bà m© ðã b xäy thai trong vùng änh hßng cüa DDT. Nhiu nông dân sng trong nhæng vùng trên ðã tng b ung thß ðßng tiêu hóa. Ðiu ny ðã nói lên tm quan trng cüa hu quä cüa DDT sau mt thi gian sØ døng dài hÕn. Nên nh, vi®c sØ døng hóa cht trên trong mt thi gian dài s làm tång thêm sÑc ð kháng cüa chính các sinh vt DDT phäi tiêu tr, t ðó ngßi ta lÕi phäi tång thêm liu lßþng sØ døng DDT thêm lên!
Gn ðây DDT còn là mt trong 12 loÕi hoá cht ðßþc các nhà khoa hc th gii xp vào hÕng Persistent Organic Pollutants (POPs)- ðó là các hÕt bøi ô nhim hæu c không b hüy di®t trong không khí. Theo báo Chemical & Engineering News (7/98), ðÕi di®n cüa 92 quc gia trên th gii ðã tø hp tÕi Montreal (Gia Nã ÐÕi) ð bàn thäo v các bi®n pháp nhß cm sän xut và sØ døng các hoá cht trên vì lý do ðc hÕi cüa chúng do sñ tích lüy lâu dài trong không khí, lòng ðt và ngun nßc, kt tø vào các mô ðng thñc vt - ngun thñc phm chính cüa loài ngßi. Tuy nhiên cuc hi thäo vçn chßa ðßa ra mt giäi ðáp xác ðáng nào cä vì còn nhiu tr ngÕi do quyn lþi riêng cüa các quc gia liên h®. Tuy nhiên th gii vçn lÕc quan và hy vng s ðÕt ðßþc mt hi®p ßc toàn cu v vi®c cm sØ døng các hóa cht trên vào nåm 2000.
Vi®c sän xut Pesticides và mt s hóa cht hæu c POPs k trên ðem lÕi lþi ích kinh t tht ðáng k cho quc gia sän xut , vì trên quä ðt ny còn hn ba tÖ ngßi các nßc ðang m mang vçn còn dùng ðn các hoá cht trên nhß "phßng ti®n duy nht ð khØ trùng và sát trùng".
Do ðó vi®c cm sØ døng hoàn toàn các hóa cht trên cn phäi ðÑng trên bình di®n tht nhân bän: Các quc gia tiên tin cn hy sinh, giäm ði lþi nhun, ngßng cung cp các hóa cht vn ðã bit là ðc hÕi này, và nhn trách nhi®m nghiên cÑu giúp các nßc kém m mang tìm ra các hóa cht hay phßng sách khác tt hn ð khØ trùng, tr sâu ry và di®t cö dÕi...
Ngành công ngh® sinh hc (Biotechnology) ðang ðßþc nghiên cÑu và áp døng rng rãi các nßc tiên tin s là bi®n pháp hæu hi®u nht ð kim soát cö dÕi và sâu ry. Công ngh® này áp døng phßng pháp cy mô hay t bào vào cây cö hay ðng vt ð tÕo ra kháng th tñ nhiên cho các th h® v sau do ðó cây cö và gia súc s ðßþc min nhim và t ðó cho nång sut cao ...
Tr lÕi tình trÕng Vi®t Nam hi®n tÕi, nhß ðã trình bày phn trên và vi cái nhìn tích cñc hßng v tßng lai, mt s ð ngh ð giäi quyt vn nÕn sØ døng thuc tr sâu ry ba bãi, không ðúng liu lßþng ðßþc ln lßþt trình bày sau ðây:
Ph bin nhæng tài li®u chï dçn d hiu v tng loÕi hóa cht, cách dùng và liu lßþng áp døng cho tng loÕi hoa màu và gia súc (mÑc n ðnh sØ døng DDT theo tiêu chun EPA Hoa KÏ là < 2.5% tinh cht). T ðó ngßi dân ðßþc hc höi và bit dùng hóa cht trong ði sng hàng ngày, nht là ði vi dân sng nông thôn ít ðßþc tip xúc vi thành ph vì phßng ti®n giao thông b hÕn ch.
V phía ngßi dân, cn phäi vÑt bö nhæng ðnh kin sai lm ðã có t ði này sang ði khác trong cách dùng thuc, bö các thói quen ð chp nhn phßng cách mi hu thâu ðÕt nång xut sän xut, giäm thiu vi®c sØ døng thuc ba bãi và không hþp lý ð bäo v® môi trng sng cüa chính mình và nhæng ngßi chung quanh.
SØ døng thuc khi tht sñ cn thit và ðúng thi ðim tùy theo sñ tång trßng cüa tng loÕi nông phm hoc gia súc nhm tránh lÕm døng và änh hßng ðn nång sut.
Và sau ht ð bäo v® sÑc khoë, cn c tránh tip xúc trñc tip vi thuc ð thuc khöi phäi thm vào da tht, và c tránh vi®c dùng thuc gn các ngun nßc sinh hoÕt hàng ngày. Nên nh dù DDT không hòa tan trong nßc nhßng nhæng hÕt bøi li ti vçn có th l lØng trong nßc hay trong không khí hoc trong ðt và rt d xâm nhp vào c th con ngßi.